Słownik języka Adama Mickiewicza, Wrocław 1962–1983

red. Konrad Górski, Stefan Hrabec

  • PEŁNY TYTUŁ

    Słownik języka Adama Mickiewicza, red. K. Górski, S. Hrabec, t. 1–11, Ossolineum, Wrocław 1962–1983.
  • JĘZYK / JĘZYKI

    Polski.
  • LICZBA HASEŁ

    Ok. 24 000 (w kartotece słownika zarejestrowano około 700 000 wszystkich słów-egzemplarzy występujących w twórczości Adama Mickiewicza).
  • UKŁAD HASEŁ

    Alfabetyczny
  • TWÓRCY

    Redaktorzy słownika:

    Konrad Górski (1895–1990), historyk i teoretyk literatury, profesor na uniwersytetach w Wilnie i Toruniu oraz w IBL PAN. W swoich publikacjach naukowych zajmował się literaturą staropolską, romantyczną (głównie twórczością Adama Mickiewicza), piśmiennictwem arian oraz teorią edytorstwa naukowego.

    Stefan Hrabec (1912–1972), językoznawca, polonista i slawista, profesor na uniwersytetach w Toruniu i Łodzi. Od 1950 r. kierował zespołem leksykografów w IBL PAN, który pracował nad przygotowaniem Słownika języka Adama Mickiewicza. Opublikował wiele prac z zakresu historii języka polskiego, dialektologii polskiej i słowiańskiej oraz onomastyki.
  • CHARAKTERYSTYKA

    Słownik języka Adama Mickiewicza (dalej SJAM) to pierwszy polski słownik języka jednego autora. Celem jego twórców było zarejestrowanie wszystkich wyrazów, które zostały użyte przez Mickiewicza – zarówno w formie drukowanej, jak i rękopiśmiennej – opis znaczenia jednostek oraz opracowanie bogactwa form fleksyjnych wykorzystywanych przez poetę. Ze względu na takie założenia w słowniku znalazły się wszystkie słowa ze wszelkich typów tekstów, z uwzględnieniem ich postaci w autografach, błędów, wariantów oraz elementów gwarowych.
  • INNOWACJE WARSZTATOWE

    Ponieważ SJAM był pierwszym w Polsce słownikiem języka jednego autora, przyjęte rozwiązania redakcyjne w dużej mierze powielane są przez kolejne słowniki języków autorów – dotyczy to przede wszystkim umieszczania danych liczbowych oraz dążenia do pełnej ilustracji haseł odpowiednimi użyciami.
  • BUDOWA ARTYKUŁU HASŁOWEGO

  • Wyrazem hasłowym jest „oddzielny wyraz” występujący w drukowanej lub rękopiśmiennej spuściźnie poety, np. broda. Oddzielny wyraz to słowo różniące się od innych zarówno pod względem znaczenia, jak i kształtu. Według tego kryterium słowa wieloznaczne nie zostały opracowane w odrębnych artykułach hasłowych, jednakże wyrazy homonimiczne – tak. Obok wyrazu hasłowego umieszczono formy oboczne oraz informację o ogólnej liczbie użyć danego wyrazu, w wypadku brody – (34). Po niej następuje informacja gramatyczna o części mowy, do której należy wyraz hasłowy (np. rz.ż), oraz wykaz jego form fleksyjnych, ze wskazaniem liczby wystąpień każdej z nich.

    Następną część artykułu hasłowego stanowi charakterystyka semantyczna wyrazu. Słownik objaśnia znaczenia słów znanych współcześnie jedynie w wypadku, gdy są one wieloznaczne lub wyszły z powszechnego użycia. W wypadku omawianego leksemu podano objaśnienia: „1. Dolna część twarzy”, „2. Zarost”.

    Kolejna część obejmuje informacje frazeologiczne, z wyróżnieniem następujących jednostek: przysłowia, wyrażenia (np. golona broda), wyrażenia porównawcze, zwroty (np. głaskać, gładzić pod brodę), zwroty porównawcze, frazy, szeregi, zestawienia. Każda jednostka jest opisana pod kątem liczby użyć, np. golona broda (1).

    Dalsza część zawiera wszystkie przykłady użyć ilustrujących dane hasło. Zostały one ograniczone do możliwie najmniejszego kontekstu, który zarazem pozwalałby na uchwycenie sposobu użycia danego wyrazu. Dla każdego cytatu podano jego dokładną lokalizację wyrażoną skrótem, np. PT V 387 na oznaczenie piątej księgi Pana Tadeusza i strony 387.

    Pod koniec opisu każdego ze znaczeń umieszcza się informację o ewentualnych peryfrazach wraz z podaniem znaczenia i liczby użyć.
  • INNE

    ► Twórcy słownika zrezygnowali z podziału materiału ilustracyjnego na poezję i prozę (co utrudnia analizy statystyczne i stylistyczne).

    ► Dla leksemów, których liczba użyć przekracza 300, materiał ilustracyjny został odpowiednio ograniczony, jednakże z zachowaniem zasady, by przywoływane cytaty były zaczerpnięte ze wszystkich okresów twórczości Mickiewicza oraz ze wszystkich gatunków, w których się pojawiały. Podaje się również pełną lokalizację każdego z wyrazów.

    ► Twórcy słownika przy wyborze bazy tekstowej kierowali się następującymi kryteriami: 1) dla utworów, które zostały wydane, zanim Mickiewicz wyjechał z Rosji, bazą tekstową jest wydanie petersburskie; 2) dla utworów z okresu paryskiego do 1836 r. włącznie bazą tekstową jest wydanie paryskie z 1838 r.; 3) wydanie paryskie z 1844 r. stanowiło podstawę jedynie dla utworów opublikowanych w nim po raz pierwszy. Od tych założeń zdarzały się jednak odstępstwa.
  • CIEKAWOSTKI

    ► Jako pierwszy na potrzebę stworzenia słownika języka Mickiewiczawskazywał już w 1885 r. Antoni Bądzkiewicz w artykule pt. Projekt nowego opracowania „Pana Tadeusza” [1].

    ► Prace nad słownikiem trwały 33 lata i odbywały się w dwóch pracowniach: toruńskiej oraz łódzkiej. Kierownicy pracowni byli niezależnie od siebie redaktorami kolejnych tomów oraz recenzentami tych tomów, których nie redagowali. W pracach nad słownikiem wzięło udział ogółem 31 osób.

     

    [1] A. Bądzkiewicz, Projekt nowego opracowania „Pana Tadeusza”, „Muzeum” (Lwów) 1883, I, s. 601–615.
  • WYDANIA

    Słownik języka Adama Mickiewicza, red. K. Górski, S. Hrabec, t. 1–11, Ossolineum, Wrocław 1962–1983.
  • WERSJA ELEKTRONICZNA

    Nie istnieje.
  • LITERATURA

    Dzieje pomysłu i realizacji „Słownika języka Adama Mickiewicza”, [w:] Słownik języka Adama Mickiewicza, red. K. Górski, S. Hrabec, t. 1, Ossolineum, Wrocław 1962, s. VII–XI.

    Górski K., O słowniku Mickiewiczowskim, „Twórczość” XI, 1955, nr 11, s. 189–205.

    Górski K., Słownik Mickiewiczowski, „Nowa Kultura” XI, 1955, nr 12, Warszawa.

    Górski K., Wstęp, [w:] Słownik języka Adama Mickiewicza, red. K. Górski, S. Hrabec, t. 11, Ossolineum, Wrocław 1983, s. 285–291.

    Górski K., Z warsztatu Słownika Mickiewiczowskiego (dąsać się, dodać, doławiać się), „Język Polski” XXXIV, 1954, nr 5, s. 324–332. >link<

    Korpysz T., Słowniki języka autorów jako typ opracowań leksykograficznych, „Poradnik Językowy” 2010, nr 4, s. 51–72. >link<

    Kozaryn D., Mariak L., O pewnej niedoskonałości warsztatowej Słownika języka Adama Mickiewicza, [w:] Studia nad językiem Adama Mickiewicza, red. M. Białoskórska i L. Mariak, Wydawnictwo Naukowe US, Szczecin 1998, s. 141–148.

    Pigoń S., Na marginesie Słownika Mickiewiczowskiego, „Język Polski” XLV, 1965, nr 3, s. 136–141. >link<

    Pigoń S., Na marginesie Słownika Mickiewiczowskiego. Cząstka 2, „Język Polski” LI, 1971, nr 5, s. 325–327. >link<

    Safarewicz J., Słownik języka Adama Mickiewicza, „Język Polski” LXIV, 1963, nr 3, s. 158–161. >link<

    Safarewicz J., Słownik języka Adama Mickiewicza ukończony, „Język Polski” LXIV, 1984, nr 3, s. 161–169. >link<

    Trypućko J., Co wiemy o języku Mickiewicza?, „Język Polski” LV, 1975, nr 5, s. 325–333. >link<

    Założenia redakcyjne słownika, [w:] Słownik języka Adama Mickiewicza, red. K. Górski, S. Hrabec, t. 1, Ossolineum, Wrocław 1962, s. XII–XXIII.

    Źródła „Słownika języka Adama Mickiewicza” i jego baza tekstowa, [w:] Słownik języka Adama Mickiewicza, red. K. Górski, S. Hrabec, t. 1, Ossolineum, Wrocław 1962, s. XXIV–XXVIII.
  •   Opracowanie: mgr Marcin Będkowski
  •   Konsultacja: prof. dr hab. Jadwiga Puzynina, dr Tomasz Korpysz