Słownik języka polskiego, Wilno 1861

Aleksander Zdanowicz i in.

  • PEŁNY TYTUŁ

    Słownik języka polskiego, obejmujący: oprócz zbioru właściwie polskich, znaczną liczbę wyrazów z obcych języków polskiemu przyswojonych; nomenklatury tak dawne, jak też nowo w użycie wprowadzone różnych nauk, umiejętności, sztuk i rzemiosł; nazwania monet, miar i wag główniejszych krajów i prowincij; mitologję plemion słowiańskich i innych ważniejszych, tudzież oddzielną tablicę słów polskich nieforemnych z ich odmianą; do podręcznego użytku wypracowany przez Aleksandra Zdanowicza, Michała Bohusza Szyszkę, Januarego Filipowicza, Walerjana Tomaszewicza, Florjana Czepielińskiego i Wincentego Korotyńskiego, z udziałem Bronisława Trentowskiego. Wydany staraniem i kosztem Maurycego Orgelbranda.
  • JĘZYK / JĘZYKI

    Polski. Obce jednostki leksykalne występują jednak w opisie polskich leksemów, przy niektórych zapożyczeniach podawane są wyrazy źródłowe i niekiedy ich znaczenie w języku dawcy, przy części polskich terminów naukowych znajdują się ich łacińskie odpowiedniki.
  • LICZBA HASEŁ

    Około 110 000 artykułów hasłowych (według wersji elektronicznej słownika – 109 680). Liczba jednostek objętych opisem jest jednak większa: Sławiński [1] wyliczył, że słownik notuje 108 513 wyrazów, wersja elektroniczna informuje jednak o 145 000 wyróżnionych graficznie wyrazach hasłowych, co nie jest równoznaczne z liczbą opisanych jednostek [2]. Ustalenie liczby jednostek w słowniku jest trudne z powodu częstego opisu w jednym artykule wariantów graficznych, fleksyjnych lub słowotwórczych, podstaw słowotwórczych i derywatów od nich (np. zdrobnień lub zgrubień), czasowników dokonanych i niedokonanych, czasowników zwrotnych, substantywizowanych przymiotników i imiesłowów. Ustalenie liczby jednostek utrudnia też niekonsekwentmy sposób wydzielania i opisywania homonimów oraz brak części artykułów odsyłaczowych do artykułów, w których dana jednostka jest opisana jako jeden ze wspólnie definiowanych leksemów (np. rzeczownik bohaterzyca został opracowany w artykule hasłowym rozpoczynającym się wyrazem hasłowym bohatérka, ale nie został do niego odesłany). Zasób leksykalny słownika różni się od liczby artykułów hasłowych również dlatego, że brak niektórych artykułów hasłowych opisujących jednostki użyte w definicjach i cytatach (np. estragonowy pod estragon, Lojolista ‘jezuita’ pod dwuwieczny).

     

    [1] F. F. Sławiński, Obliczenie wyrazów zawartych w trzech słownikach: 1. Lindego. 2. w Wileńskim i 3. Rykaczewskiego, Warszawa 1873.

    [2] M. B. Majewska, Wileński Słownik języka polskiego... i zagadnienia jego dygitalizacji, Warszawa 2020, s. 310.
  • UKŁAD HASEŁ

    Alfabetyczny „litera po literze” według pierwszego wyrazu hasłowego. Decyzja o gniazdowaniu wyrazów pochodnych oraz przytaczaniu w ciągu wariantów być może zapadła pod wpływem słownika Lindego, choć autorzy w Przedmowie (s. VII) twierdzą, że odchodzą od jego zasad hasłowania ze względu na wygodę czytelników. Stosowana zasada alfabetyzacji różni się nieco od współczesnej. Litery C i Ć traktowane są jako warianty jednego znaku, dlatego np. hasło ćma znajduje się między hasłami cło a ćmak. Litera Ł jest opracowana osobno i ma nagłówek (śródtytuł). Litery Ś, Ź stanowią odrębne bloki po hasłach na S i Z. Hasła na literę Ż to ostatnia partia wydzielona w części haseł na Z. Artykuły hasłowe rozpoczynajace się wyrazami na Ś, Ź, Ż wydrukowano bez śródtytułów.
  • TWÓRCY

    Autorzy słownika należeli do wileńskiej elity intelektualnej i w większości ukończyli Uniwersytet Wileński.

    Florian Czepieliński (1822–1900), pedagog, gramatyk i leksykograf. Opracował Praktyczno-teoretyczną gramatykę języka polskiego (dwie części, 1859 i 1871), Słownik polsko-rosyjski, administracyjno-sądowo-techniczny (1867), Wypisy z pisarzów polskich (1861), Początkową naukę języka francuskiego, czyli metodę czytania połączoną z tłumaczeniem... (1873) oraz Sławę. Opowiadania historyczne z dziejów starożytnych... Dla młodocianego wieku... (1874). Był też współtwórcą Słownika języka polskiego pod red. J. Karłowicza, A. A. Kryńskiego i W. Niedźwiedzkiego (1900–1927) [3].

    January Filipowicz (1815–1869), literat, filolog i pedagog. Opracował Elementarz polski... (1862), O chemicznej polskiej terminolgii... (wraz z W. Tomaszewiczem, 1856). Tłumaczył z angielskiego i francuskiego.

    Wincenty Korotyński (1831–1891), poeta i dziennikarz. W słowniku opracował hasła na literę W, wyrazy filozoficzne opuszczone przez Trentowskiego oraz redagował całość od litery L do końca. Był również autorem haseł z zakresu historii XIX wieku w dwunastotomowej Encyklopedyi ogólnej wiedzy ludzkiéj wydanej w Warszawie w latach 1872–1877.

    Michał Bohusz Szyszko (1811–1877), poliglota, tłumacz. Był archiwistą Radziwiłłów. Przetłumaczył Wyznania św. Augustyna (1844), Wybór pism św. Bernarda (1850).

    Walerian Tomaszewicz (1819–1861), pisarz, tłumacz i filolog. Wydał O stanowisku Schillera jako dramaturga oraz wierszu nierymowanym polskim.

    Bronisław Ferdynand Trentowski (1808–1869), filozof i pedagog. Studiował w Warszawie, Heidelbergu i Paryżu. Brał udział w powstaniu listopadowym.

    Aleksander Zdanowicz (1808–1868), historyk i pedagog. Zebrał początkowy zespół autorów i opracował pierwotną koncepcję słownika. Opublikował między innymi: Rys chronologiczno-historyczny państw nowożytnych od V w. do dziś dnia (1861), Historję powszechną dla szkolnej młodzieży (1861), Historję literatury polskiej (1875–1876).

    Szeroko rozumiany zespół leksykograficzny liczył ponad 40 osób [4].

     

    [3] M. Majdak, Słownik warszawski: koncepcja – realizacja – recepcja, Warszawa 2008, s. 63.

    [4] M. B. Majewska, Wileński Słownik języka polskiego..., s. 155–160.
  • CHARAKTERYSTYKA

    Jednotomowy słownik (cz. 1: A–O, cz. 2: P–Ż) uwzględnia leksykę zarejestrowaną w słowniku Lindego, a także nieznaną Lindemu. Inicjatywa napisania słownika powstała, gdy pierwsze wydanie Lindego było już niedostępne na rynku księgarskim, a polszczyzna wzbogaciła się o nowe jednostki leksykalne. Słownik rejestruje słownictwo ogólne, potoczne, regionalne (nie tylko kresowe), leksykę zawodową i terminologię naukową oraz leksykę dawną.

    Oprócz elementów charakterystycznych dla współczesnych słowników (strony tytułowej, przedmowy i wykazu skrótów) zawiera: wykaz „słów nieforemnych” (czyli czasowników o nieregularnej odmianie), wykazy nazw własnych – imion słowiańskich i nazw geograficznych oraz spis prenumeratorów.

    Słownik z założenia miał charakter podręczny, dydaktyczny. Miał być pomocą dla tych, którzy nie są filologami i „nie chcą być winni grzechu niedbalstwa, a zaradzić sobie nie mogą dla braku odpowiedniej pomocy” (Przedmowa, s. I). Za przejaw dydaktycznego charakteru można uznać informacje poprawnościowe, które autorzy umieszczali w wielu artykułach hasłowych (np.: „August, a, lm. y, m. (z łać.) ósmy miesiąc w roku, lep. po polsku Sierpień”).

    W obrębie artykułu hasłowego opisano zdefiniowane i niezdefiniowane połączenia wyrazowe oraz przysłowia. Użycia wyrazu ilustrowane są za pomocą typowych wyrażeń i zwrotów.

    Długość i typ definicji w poszczególnych artykułach hasłowych są uzależnione od charakteru opisywanej jednostki.

    Cytaty pokazują polszczyznę zróżnicowaną stylistycznie, chronologicznie i regionalnie. Pochodzą z literatury, dzieł naukowych i żywej mowy.

    Przy zapożyczeniach podawana jest informacja etymologiczna, często ograniczona do wskazania języka źródłowego. Niekiedy dodano podstawę zapożyczenia lub podstawę i jej znaczenie w języku dawcy.

    Autorzy konsekwentnie stosują bezokolicznik jako wyraz hasłowy czasowników.

    W słowniku używano kreskowanego é.

    Autorzy posługiwali się rozbudowanym systemem kwalifikatorów, który stosowali systematycznie, ale nie zawsze konsekwentnie.

    Słownik ma charakter materiałowy. Prace redakcyjne nad artykułami hasłowymi poprzedziła ekscerpcja. Materiału leksykalnego dostarczyli też zaproszeni do współpracy specjaliści z różnych dziedzin oraz czytelnicy prasy w reakcji na ogłoszenia wydawcy.
  • INNOWACJE WARSZTATOWE

    ►Autorzy słownika postanowili opracować i wydać dzieło popularne, co wpłynęło na budowę artykułów hasłowych i dobór opisanego materiału leksykalnego. Na uwagę zasługuje fakt, że to w historii polskiej leksykografii drugi wydany słownik polszczyzny ogólnej i pierwszy z założenia popularny. Charakter słownika zadecydował o tym, że nie we wszystkich artykułach hasłowych są cytaty. Najczęściej nie ma lokalizacji źródła cytatu. Przykłady użycia zaczerpnięte z tekstów religijnych, Biblii, Koranu pełnią funkcję dydaktyczną. Widoczne są przejawy postawy normatywnej autorów. Słownik pomija zarejestrowane przez Lindego wyrazy obsceniczne.

    ►W opisie wielu jednostek podawana jest informacja o poprawności użycia i właściwej wymowie zapożyczeń.

    ►Nowością w stosunku do wcześniejszych słowników było rejestrowanie słownictwa regionalnego i potocznego. Autorzy podają informację o regionalizmach, stosując kwalifikatory i informację w opisie (np. „na Mazowszu”, „na Podlasiu”). Przy leksyce potocznej kwalifikatorami stylistycznymi charakteryzują nacechowanie emocjonalne i zakres użycia poszczególnych jednostek.

    ►Nowością było wprowadzenie definicji encyklopedycznych. Słownik pokazuje stan ówczesnej wiedzy (por. atom).

    ►W opisie leksyki specjalnej odwoływano się do konsultacji specjalistów z danej dziedziny.

    ►Podjęto próbę wyodrębnienia homonimów leksykalnych w odrębnych artykułach hasłowych.
  • BUDOWA ARTYKUŁU HASŁOWEGO

  • Po wyrazie hasłowym (zapisanym drukiem pogrubionym, np. broda) następuje informacja gramatyczna (w przykładowym haśle końcówka dopełniacza liczby pojedynczej i mianownika liczby mnogiej oraz oznaczenie rodzaju żeńskiego). W wielu hasłach rzeczownikowych po pierwszym wyrazie hasłowym występują zdrobnienia lub zgrubienia albo warianty wyrazu hasłowego. W przykładowym haśle zostało podane zdrobnienie bródka, po którym następuje sześć numerowanych znaczeń. Definicje kolejnych znaczeń są w słowniku wprowadzane za pomocą liczb arabskich, początkowych liter alfabetu i znaku = .

    W przykładowym haśle po definicji pierwszego znaczenia „część twarzy pod dolną wargą” opisano połączenia wyrazowe i podano cytaty bez wskazania ich źródła. Jest tu między innymi poświadczony związek frazeologiczny brodą ziemię ryć, objaśniony jako „poledz, ginąć, umierać”.

    Struktura artykułów hasłowych jest przejrzysta. Artykuły hasłowe opisujące podobne jednostki różnią się między sobą. Ten sam typ informacji leksykograficznej pojawia się w różnych miejscach struktury artykułów hasłowych. Występują też niekonsekwencje w zapisie kwalifikatorów i informacji etymologicznej. Autorzy stosują więcej skrótów, niż podali w ich spisie. Niektóre skróty występują w wariantywnych postaciach, np.: an. i z ang., geog., geogr. i jeogr.
  • INNE

    ►Pomysłodawcą słownika był wileński wydawca Maurycy Orgelbrand. Pochodził on ze znanej i zasłużonej dla polskiej kultury żydowskiej rodziny księgarzy i wydawców. Jego brat Samuel wydał między innymi 28-tomową Encyklopedię powszechną (1859–1868).

    ►Od pomysłu (1854) do wydania całego słownika (1861) upłynęło zaledwie kilka lat.

    ►Druk słownika poprzedziły ogłoszenia prasowe wydawcy i prospekt.

    ►Słownik był drukowany w zeszytach.

    ►Stawiając słownikowi zarzuty niekonsekwencji, trzeba pamiętać, że autorzy napotykali w toku realizacji liczne trudności. Nie wszyscy autorzy uczestniczyli w pracach nad słownikiem od początku do końca. Niektórzy współpracownicy nie chcieli podporządkować się przyjętym zasadom redakcyjnym.

    ►W literaturze książka określana jest jako „Słownik wileński” (od miejsca wydania) i oznaczana skrótem SWil.

    ►W świetle dziewiętnastowiecznych tekstów źródłowych opublikowanych w prasie i korespondencji z epoki nie da się utrzymać tezy, że autorzy słownika naśladowali Dykcjonarz M. Amszejewicza [5], bo pierwszy zeszyt słownika ukazał się drukiem jesienią 1856 r. [6]

    ►Projekt i druk słownika wywołał żywą reakcję na łamach dziewiętnastowiecznej prasy. Od wiosny 1856 do jesieni 1857 F. Malinowski i F. Żochowski na łamach „Biblioteki Warszawskiej” dyskutowali m.in. na temat zasadności umieszczenia bezokolicznika  w wyrazie hasłowym czasownikowych artykułów hasłowych  [7]. W 1859 w „Gazecie Warszawskiej” ukazały się artykuły zarzucające M. Amszejewiczowi plagiat słownika [8]. Przedmowa do słownika (s. III) informuje o wsparciu, jakiego w tekstach drukowanych w „Gazecie Warszawskiej” i „Dzienniku Warszawskim” udzielili słownikowi J. I. Kraszewski i J. Bartoszewicz. Wzmianki o słowniku pojawiały się też przy okazji omawiania innych projektów leksykograficznych, por. m.in.: W. Korotyński [9],  L. Jenike i E. Sulicki [10], M. Amszejewicz [11]. Pojawienie się informacji o słowniku w artykułach prasowych opublikowanych przed rokiem 1861, uznawanym za datę druku całego słownika, jednoznacznie świadczy o tym, że druk słownika został zapoczątkowany w zeszytach, które ukazywały się wcześniej. 

     

    [5] E. Skorupska-Raczyńska, Dykcjonarz Michała Amszejewicza jako ukryte źródło Słownika wileńskiego, [w:] Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny, t. IV, red. M. Białoskórska, Szczecin 1998, s. 213–227; E. Skorupska-Raczyńska, Dykcjonarz Michała Amszejewicza wobec Słownika wileńskiego, „Slavia Occidentalis” 52, 1995, s. 131–156; E. Skorupska-Raczyńska, „Dykcjonarz” Michała Amszejewicza na tle nowopolskich słowników wyrazów obcych, Gorzów Wielkopolski 2004.

    [6] M. Majewska, Wileński Słownik języka polskiego..., s. 123.

    [7] Por. m.in. F. Malinowski, Do szanownych wydawców Słowiańsko-Polskiego Słownika Lindego, i Czysto-polskiego Słownika zapowiedzianego przez Maurycego Orgelbranda z Wilna, „Biblioteka Warszawska” 1856, t. 2, s. 175–185; F. Żochowski, Odpowiedź księdzu Fr. K. Malinowskiemu na uwagi nad wydawanemi Słownikami języka polskiego, „Biblioteka Warszawska” 1856, t. 3, s. 595–613.

    [8] x, Dykcjonarz zawierający wyrazy i wyrażenia z obcych języków polskiemu przyswojone i t.d., przez Michała Amszejewicza. - Zeszyt I. Warszawa 1859. Nakład autora,  „Gazeta Warszawska” 1859, nr 36, s. 4; W. Korotyński, Słówko o kaleczeniu języka, „Gazeta Warszawska” 1859, nr 105, s. 5–6, i nr 109, s. 5–7.

    [9] W. Korotyński, Parę uwag z powodu projektu nowego słownika języka polskiego w Warszawie, „Kurier Wileński”, 26 sierpnia 1860, nr 67, s. 697.

    [10] L. Jenike i E. Sulicki, Projekt do Słownika wyrazów obcych, w języku polskim używanych z objaśnieniem ich znaczenia i pochodzenia, „Gazeta Warszawska” 1858, nr 172, s. 6.

    [11] M. Amszejewicz,  Do szanownego sprawozdawcy Gazety Warszawskiej występującego pod znaczkiem X przeciwko Dykcjonarzowi Michała Amszejewicza, „Gazeta Codzienna” 1859, nr 47, s. 3–4, nr 48, s. 3–4.
  • CIEKAWOSTKI

    ► W opracowaniu terminów muzycznych pomagał czasowo Stanisław Moniuszko.

    ► Autorzy w Przedmowie piszą, że opracowane terminy prawnicze przesłał warszawski prawnik, proszący o zachowanie anonimowości.

    ► Najwięcej kontrowersji budziły terminologiczne propozycje Bronisława Trentowskiego z zakresu logiki i filozofii. Jednostki opracowane przez Trentowskiego oznaczono w słowniku gwiazdkami. Nie są to terminy należące należą do zasobu ówczesnej nauki, ale neologizmy. Trentowski miał indywidualny i twórczy stosunek do języka, co widać również w tytułach jego prac: Chowanna, czyli system pedagogiki narodowej jako umiejętności wychowania, nauki i oświaty, słowem wykształcenia naszej młodzieży (Poznań 1842), Myślini, czyli Całokształt logiki narodowej (Poznań 1844). Za materiały do słownika B. Trentowski otrzymał wynagrodzenie [12].

    ► Dziewiętnastowieczne encyklopedie pokazują, że już wtedy publikację nazywano słownikiem wileńskim.

    ► Zgodnie z ówczesną sytuacją polityczną strona redakcyjna informuje, że słownik wydano za zgodą cenzury.

     

    [12] M. B. Majewska, Współpraca Bronisława Trentowskiego z wileńskim „Słownikiem języka polskiego…” w świetle „Przedmowy” do słownika i listów filozofa, „Poradnik Językowy” 2018, z. 10, s. 82–96.
  • WYDANIA

    Słownik języka polskiego, cz. 1–2, „wydany staraniem i kosztem Maurycego Orgelbranda”, Wilno 1861. Słownik wydano w dwu wariantach: tańszym i droższym. Droższe wydanie na papierze welinowym kosztowało 25 rubli.

    Wydanie fotooffsetowe, Wydawnictwo Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1986.
  • WERSJA ELEKTRONICZNA

    „Edycja elektroniczna Słownika wileńskiego”: http://eswil.ijp.pan.pl

    Projekt „Edycja elektroniczna Słownika wileńskiego” poprzedzała prototypowa wersja dygitalizacji bazodanowej realizowana z udziałem studentów polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.
  • LITERATURA

    Amszejewicz M.,  Do szanownego sprawozdawcy Gazety Warszawskiej występującego pod znaczkiem X przeciwko Dykcjonarzowi Michała Amszejewicza, „Gazeta Codzienna” 1859, nr 47, s. 3–4, nr 48, s. 3–4.

    Bądzikiewicz A., Aleksander Zdanowicz, „Tygodnik Ilustrowany”, 26 września 1868, nr 39, s. 145–146.

    Gruszczyński W., Informacja gramatyczna w dawnych słownikach języka polskiego, „Prace Filologiczne” XXXI, 1982, s. 67–85.

    Jenike L., Sulicki E., Projekt do Słownika wyrazów obcych, w języku polskim używanych z objaśnieniem ich znaczenia i pochodzenia, „Gazeta Warszawska” 1858, nr 172, s. 6.

    Korotyński W., Parę uwag z powodu projektu nowego słownika języka polskiego w Warszawie, „Kurier Wileński”, 26 sierpnia 1860, nr 67, s. 697.

    Korotyński W., Słówko o kaleczeniu języka, „Gazeta Warszawska”, 20 kwietnia 1859, nr 105, s. 5–6, i 23 kwietnia 1859, nr 109, s. 5–7.

    Kościałkowski S., Aleksander Zdanowicz (1805–1868). Zarys biograficzny, Wilno 1918.

    Majdak M., Słownik warszawski: koncepcja – realizacja – recepcja, Wydział Polonistyki UW, Warszawa 2008.

    Majewska M. B., Wileński Słownik języka polskiego… i zagadnienia jego dygitalizacji, Wydawnictwo UKSW, Warszawa 2020 (tu szersza bibliografia prac poświęconych słownikowi).

    Majewska M. B., Współpraca Bronisława Trentowskiego z wileńskim „Słownikiem języka polskiego…” w świetle „Przedmowy” do słownika i listów filozofa, „Poradnik Językowy” 2018, z. 10, s. 82–96.

    Malinowski F., Do szanownych wydawców Słowiańsko-Polskiego Słownika Lindego, i Czysto-polskiego Słownika zapowiedzianego przez Maurycego Orgelbranda z Wilna, „Biblioteka Warszawska” 1856, t. 2, s. 175–185.

    Mańczak-Wohlfeld E., Efemerydy pochodzenia angielskiego w Słowniku wileńskim, „Poradnik Językowy” 1987, nr 2, s. 100–103.

    Orgelbrand M., Postrzegając zupełny brak w naszéj literaturze polskiego słownika…, „Biblioteka Warszawska” 1855, t. 3, s. 386–388.

    Skorupska-Raczyńska E., Dykcjonarz Michała Amszejewicza jako ukryte źródło Słownika wileńskiego, [w:] Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny, t. IV, red. M. Białoskórska, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 1998, s. 213–227.

    Skorupska-Raczyńska E., Dykcjonarz Michała Amszejewicza wobec Słownika wileńskiego, „Slavia Occidentalis” 52, 1995, s. 131–156.

    Skorupska-Raczyńska E., „Dykcjonarz” Michała Amszejewicza na tle nowopolskich słowników wyrazów obcych, Wydawnictwo PWSZ, Gorzów Wielkopolski 2004.

    Sławiński F. F., Obliczenie wyrazów zawartych w trzech słownikach: 1. Lindego. 2. w Wileńskim i 3. Rykaczewskiego, Warszawa 1873.

    Walczak B., Kwalifikatory w słownikach języka polskiego, [w:] Wokół języka. Rozprawy i studia poświęcone pamięci Profesora Mieczysława Szymczaka, Ossolineum, Wrocław 1988, s. 413–422.

    Walczak B., Leksyka potoczna w Słowniku wileńskim, [w:] Język – teoria – dydaktyka, Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Kielce 1986, s. 183–214.

    Walczak B., Nie docenione dzieło polskiej leksykografii – Słownik wileński, „Prace Filologiczne” XXXIV, 1988, s. 273–296.

    Walczak B., Prowincjonalizmy śląskie w Słowniku wileńskim, „Studia Polonistyczne” XIV/XV, 1987, s. 321–333.

    Walczak B., Słownik wileński na tle dziejów polskiej leksykografii, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1991.

    x, Dykcjonarz zawierający wyrazy i wyrażenia z obcych języków polskiemu przyswojone i t.d., przez Michała Amszejewicza. - Zeszyt I. Warszawa 1859. Nakład autora,  „Gazeta Warszawska” 1859, nr 36, s. 4.

    Żochowski F., Odpowiedź księdzu Fr. K. Malinowskiemu na uwagi nad wydawanemi Słownikami języka polskiego, „Biblioteka Warszawska” 1856, t. 3, s. 595–613.
  •   Opracowanie: dr Małgorzata B. Majewska
  •   Konsultacja: prof. dr hab. Bogdan Walczak