Słownik polszczyzny Jana Kochanowskiego, Kraków 1994–2012

red. Marian Kucała

  • PEŁNY TYTUŁ

    Słownik polszczyzny Jana Kochanowskiego, red. M. Kucała, t. I–V, A–Ż, wraz z indeksem a tergo, Instytut Języka Polskiego PAN, Kraków 1994–2012.
  • JĘZYK / JĘZYKI

    Polski.
  • LICZBA HASEŁ

    8807.
  • UKŁAD HASEŁ

    Alfabetyczny.
  • TWÓRCY

    Redaktor naukowy, prof. Marian Kucała (ur. 1927), studiował polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim w latach 1948–1952 i już w czasie studiów zaczął pracować w Pracowni Słownika staropolskiego PAU, a później w Zakładzie Językoznawstwa PAN w Krakowie. Do najważniejszych jego prac należą: Porównawczy słownik trzech wsi małopolskich (1957), Nazwy terenowe z kilku wsi w pow. myślenickim (1959), Czasowniki wielokrotne we współczesnym języku polskim (1964), Rozwój iterativów dokonanych w języku polskim (1966), Bohemizmy frazeologiczne w staropolszczyźnie (1973), Rodzaj gramatyczny w historii polszczyzny (1978), Twoja mowa cię zdradza. Regionalizmy i dialektyzmy języka polskiego (1994), Mały słownik poprawnej polszczyzny (1995). Prof. M. Kucała jest autorem wielu haseł w Słowniku staropolskim.

    Autorzy artykułów hasłowych: Joanna Birczyńska-Duska, Zofia Bukowcowa, Krystyna Data, Dorota Janeczko, Krystyna Kajtoch, Urszula Poprawska, Bożena Sieradzka-Baziur.
  • CHARAKTERYSTYKA

    Słownik polszczyzny Jana Kochanowskiego jest,  po Słowniku języka Adama Mickiewicza oraz  Słowniku języka Jana Chryzostoma Paska, trzecim  ukończonym  słownikiem  języka autora. Struktura  artykułu hasłowego uzależniona jest od tego, czy przedmiotem opisu jest leksem autosemantyczny czy synsemantyczny. Obejmuje ona wyraz hasłowy, opis i dokumentację tekstową. Opisy, w zależności od swoistości danego hasła oraz liczby poświadczeń danego wyrazu w tekstach J. Kochanowskiego, są objętościowo zróżnicowane − od  jednego wiersza do paru stron. Po wyrazie hasłowym podawane są  znaczenia tego leksemu (lub jego funkcje), po każdym z nich są numery odsyłające do dokumentacji tekstowej. W dalszej części opisu zostały  umieszczone połączenia wyrazowe i znaczenia kontekstowe, przysłowia, porównania, szeregi, przeciwstawienia, rekcja, szyk,  rzadkie formy fleksyjne, pozycje rymowe oraz informacja o tym, czy dany wyraz występuje w prozie. W Słowniku polszczyzny Jana Kochanowskiego podana jest pełna dokumentacja przykładowa z tekstów poety. Źródłami słownika są głównie pierwodruki utworów (w tym te, które zostały wydane przez IBL jako poszczególne tomy Dzieł wszystkich J. Kochanowskiego, tzw. Wydania sejmowego). Przykłady są cytowane w transliteracji, z zachowaniem oryginalnej interpunkcji i ortografii. Końce wersów oznaczane są pionową kreską. Niekiedy dodawane są też ujęte w nawiasy objaśnienia, poprawki, warianty tekstowe etc. Cytaty w części przykładowej są podawane w stałym porządku  źródeł  i numerowane – tak więc numer ostatniego cytatu wskazuje równocześnie liczbę wystąpień danego wyrazu hasłowego w tekstach J. Kochanowskiego. Główną  zaletą słownika jest to, że pokazuje, jak i jakim słownictwem posługiwał się pierwszy wielki polski poeta.  Taki zbiór danych może zostać szeroko wykorzystany przez badaczy zainteresowanych historią polskiego języka poetyckiego czy śledzeniem zmian w swoistym dla literackiej polszczyzny językowym obrazie świata.

     
  • INNOWACJE WARSZTATOWE

    Oddzielenie części opisowej od części dokumentacyjnej.
  • BUDOWA ARTYKUŁU HASŁOWEGO

  • Artykuł hasłowy broda składa się z wyrazu hasłowego, opisu i dokumentacji tekstowej. Wyrazem hasłowym jest słowo broda. Po wyrazie hasłowym podano siedem znaczeń tego słowa, po każdym z nich są numery odsyłające do dokumentacji tekstowej. Dalsza część hasła zawiera opis desygnatu oznaczonego wyrazem hasłowym, a następnie informacje dotyczące występowania omawianego wyrazu w porównaniach, w pozycjach rymowych i prozie. Dokumentacja tekstowa zamieszczona w artykule hasłowym zawiera wszystkie wystąpienia wyrazu hasłowego w twórczości poety.Wyraz broda wystąpił w tekstach J. Kochanowskiego 28 razy.
  • INNE

    ► W Słowniku polszczyzny Jana Kochanowskiego występują nie tylko apelatywa, ale też nazwy własne.

    ► Do piątego tomu został dołączony indeks a tergo.
  • CIEKAWOSTKI

    ► Kiedy rodziła się koncepcja Słownika polszczyzny Jana Kochanowskiego, przyjechała do Krakowa prof. Maria Renata Mayenowa, redaktor naczelny Słownika polszczyzny XVI w. oraz główna inicjatorka i przewodnicząca zespołu opracowującego wydanie sejmowe Dzieł wszystkich Jana Kochanowskiego. Była zaniepokojona inicjatywą IJP PAN, uważając, że będzie to praca konkurencyjna i zbędna w stosunku do Słownika polszczyzny XVI w. i wspomnianego wydania sejmowego. Z rozmowy z ówczesnym zastępcą dyrektora IJP prof. Kazimierzem Rymutem wróciła uspokojona, a wręcz zadowolona z tego, że Słownik polszczyzny Jana Kochanowskiego będzie oparty na tych samych, co wydanie sejmowe źródłach, a zwłaszcza z tego, że jego redakcję obejmuje prof. Marian Kucała, którego osobiście bardzo szanowała i ceniła jego dokonania naukowe.

    ► Wśród wielu osób żywo zainteresowanych kolejnymi tomami powstającego słownika można wymienić prof. Janusza Pelca, a także prof. Sekiguchiego Tokimasę, polonistę z Japonii pracującego w Tokyo University of Foreign Studies. Prof. Sekiguchi Tokimasa tłumaczy dzieła Jana Kochanowskiego na język japoński. Jest on do tego stopnia zainteresowany nie tylko Słownikiem polszczyzny Jana Kochanowskiego, lecz i samym poetą, że wziął udział w wycieczce pracowni słownikowej do Czarnolasu, która miała miejsce w czas sobótki w 2007 r.
  • WYDANIA

    Słownik polszczyzny Jana Kochanowskiego, red. M. Kucała, t. I–V, A–Ż, wraz z indeksem a tergo, Instytut Języka Polskiego PAN, Kraków 1994–2012.

    Słownik polszczyzny Jana Kochanowskiego, red. M. Kucała, t. I, A–H, Kraków 1994.

    Słownik polszczyzny Jana Kochanowskiego, red. M. Kucała, t. II, I–M, Kraków 1998.

    Słownik polszczyzny Jana Kochanowskiego, red. M. Kucała, t. III, N–Pł, Kraków 2003.

    Słownik polszczyzny Jana Kochanowskiego, red. M. Kucała, t. IV. Po–Ś, Kraków 2008.

    Słownik polszczyzny Jana Kochanowskiego, red. M. Kucała, t. V. T–Ż, wraz z indeksem a tergo, Kraków 2012.
  • WERSJA ELEKTRONICZNA

    Planuje się jej przygotowanie w najbliższych latach.
  • LITERATURA

    Bobrowski I. i in., Próbne artykuły hasłowe Słownika dzieł polskich Jana Kochanowskiego, „Język Polski” LXIV, 1984, nr 4, s. 304–320. >link<

    Kucała M., Słownik języka Jana Kochanowskiego, „Język Polski” LXIV, 1984, nr 4, s. 296–304. >link<

    Kucała M., Z prac nad słownikiem Kochanowskiego, [w:] Jan Kochanowski 1584-1984. Epoka – Twórczość – Recepcja, t. 1, red. J. Pelc, P. Buchwald-Pelcowa, B. Otwinowska, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1989, s. 515–522.

    Wyderka B. (rec.), Słownik polszczyzny Jana Kochanowskiego, t. 1, A–H, pod red. M. Kucały, „Stylistyka” V, 1996, s. 406–408.
  •   Opracowanie: dr hab., prof. nadzw. Bożena Sieradzka-Baziur
  •   Konsultacja: prof. dr hab. Marian Kucała