wybierz słownik z listy
BUDOWA ARTYKUŁU HASŁOWEGO

Budowa artykułu hasłowego została przez Sławskiego przemyślana i konsekwentnie realizowana w kolejnych zeszytach składających się na słownik niezależnie od zmiennej długości samych haseł. W pierwszych zeszytach autor informował o najstarszym zapisie w języku polskim (w wypadku wyrazów, które wyszły z użycia, podawał granice czasowe ich występowania), o tym, czy wyraz jest literacki, czy nie, przytaczał wybrane odpowiedniki z kilku języków słowiańskich i innych, blisko spokrewnionych języków indoeuropejskich, zwłaszcza bałtyckich i germańskich, ze względu na bliskość kulturową zwykle także łacińskich lub greckich. W następnej kolejności przywoływał bibliografię (zwłaszcza artykuły poświęcone danemu wyrazowi), przytaczał różne etymologie wyrazu (niekiedy ograniczał się tylko do odesłania do bibliografii, bez omawiania mniej go przekonujących pomysłów – zwłaszcza w I tomie), by zakończyć artykuł podaniem tej najpewniejszej.

W późniejszych zeszytach tomu I oraz w tomach kolejnych pojawiła się charakterystyka bardziej szczegółowa. Dotyczyła ona ewentualnych odstępstw od normalnego rozwoju fonetycznego w wypadku słownictwa ekspresywnego lub dźwiękonaśladowczego, zachowanej dawnej budowy morfologicznej wyrazu i ewentualnej perintegracji morfologicznej oraz zmian semantycznych.

Ze względu na zmianę koncepcji słownika i objętości artykułów hasłowych dla ukazania ich budowy podane zostaną trzy przykładowe.

Broda – Sławski podał wiek pierwszej notacji (XV), odpowiedniki innosłowiańskie – w jednym języku z każdej z grup (rosyjski, serbsko-chorwacki, staro-cerkiewno-słowiański) i indoeuropejskie (litewski, staro-wysoko-niemiecki, łacina). Lakoniczny komentarz: „Właściwe tylko części języków ie.”. Brak informacji o historii wyrazu w polszczyźnie, zmianach znaczeń, bibliografii. Tak opracowane hasło jest reprezentatywne dla I tomu.

Jako oddzielny artykuł hasłowy Sławski zamieścił przymiotnik brodaty ze względu na jego dawne pochodzenie – świadczą o tym przytoczone odpowiedniki litewski i łaciński. Przywołano innosłowiańskie odpowiedniki wyrazu brodaty i wiek pierwszego poświadczenia.

Grobla Sławski uwzględnił znaczenie wyrazu, wiek pierwszej notacji oraz pochodzenie geograficzne (wielkopolskie), jego postać fonetyczną bez l epentetycznego grobia, odpowiedniki innosłowiańskie wraz ze znaczeniami (słowacki, staroczeski, dolnołużycki, rusko-cerkiewno-słowiański, słoweński) oraz pokrewny wyraz litewski. Autor zamieścił rekonstrukcję wyrazu do formy prasłowiańskiej, wyróżnił formant słowotwórczy, kategorię słowotwórczą (nomen actionis), podał motywację i odesłał do czasownika podstawowego. Informację o formancie słowotwórczym poparł przywołaniem formacji analogicznych słowotwórczo; przywołał przykłady innosłowiańskie z wokalizmem -e-.

Wyraz grobla (obok przywołanych kilku innych) uznał Sławski za zaświadczający istnienie w sufiksie l epentetycznego (odsyłacz bibliograficzny), brak l wstawnego w innych wyrazach w języku polskim objaśnił perintegracją i absorpcją morfologiczną; odrzucił pogląd Trubieckiego, iż w językach zachodniosłowiańskich takie l się nie pojawiło (odsyłacz bibliograficzny).

Łasica 1 – Sławski podał definicję wyrazu, wiek pierwszej notacji i lokalizacje poświadczeń (staro- i średniopolskich), nawiązania kaszubsko-słowińskie i innosłowiańskie literackie i dialektalne (czeski, słowacki, dolnołużycki, górnołużycki, staroruski, rosyjski, ukraiński, białoruski, serbsko-chorwacki, bułgarski, macedoński, słoweński, cerkiewno-słowiański) wraz ze znaczeniami. Autor przywołał też postaci z prefiksami (przykłady słowiańskie). Następnie zrekonstruował wyraz do formy prasłowiańskiej i podał jego pierwotne znaczenie. Odwołał się do koloru futra łasicy, gdyż wiąże się to z etymologią wyrazu – derywatu od psł. przymiotnika *lasъ. Sławski przywołał nazwy innych zwierząt wywodzące się od nazwy barwy i podał języki słowiańskie, w których występują substantywizowane kontynuanty przymiotnika i derywaty(przykłady wraz ze znaczeniem), a także odpowiednik łotewski. Omówił budowę wyrazu łasica (wraz z bibliografią), postawił hipotezę o połączeniu tego wyrazu w językach północno-słowiańskich wskutek etymologii ludowej z czasownikiem łasić się. Zmienność postaci wyrazu na gruncie słowiańskim tłumaczy Sławski tabu językowym (bibliografia). Krótkie charakterystyki innych etymologii wraz z odesłaniem bibliograficznym kończą artykuł wraz z wyszczególnieniem derywatów omawianego wyrazu (łasiczy, łasicowy, łasiczny). W odrębnym artykule omówił wyraz łasiczka.