wybierz słownik z listy
BUDOWA ARTYKUŁU HASŁOWEGO

Po wyrażeniu hasłowym, zapisanym wersalikami, następuje zazwyczaj informacja gramatyczna (w przykładowym haśle broda końcówka dopełniacza i oznaczenie rodzaju żeńskiego), później definicja i odpowiedniki innojęzyczne (poprzedzone skróconymi nazwami języków), wreszcie cytaty ze wskazaniem źródła. W dłuższych hasłach, podzielonych na znaczenia, kolejne definicje wprowadzane są za pomocą liczb arabskich lub liter albo poprzedzane znakiem paragrafu bądź poziomej kreski.

Ten sam układ dotyczy podhaseł, ułożonych alfabetycznie, wprowadzanych wersalikami i składanych w ciągu, czyli bez złamania wiersza (zob. brodacieć, brodacz i nn.). W podhasłach opracowano wyrazy pochodne, pod warunkiem jednak, że nie prowadziłoby to do zakłócenia porządku alfabetycznego (w przeciwnym razie wyrazy pokrewne, rozdzielone alfabetycznie wyrazem spoza ich rodziny, należą do różnych haseł).

Ogólnie biorąc, struktura artykułów hasłowych jest mało przejrzysta – przyjęte rozwiązania typograficzne i decyzja o gniazdowaniu wyrazów pochodnych oraz przytaczaniu ich w ciągu, bez łamania wierszy, podyktowane były dążeniem do obniżenia kosztów druku. W budowie haseł jest także wiele niekonsekwencji – te same elementy (np. informacje etymologiczne) pojawiają się w różnych miejscach i zapisywane są na wiele sposobów (niekonsekwencje zapisu dotyczą zwłaszcza informacji gramatycznych i kwalifikatorów).

Nieporządek widać też w przykładowym haśle broda. Podhasło brodka (tak zapisane, choć w cytatach jest także bródka) pojawia się dwukrotnie: raz na początku, za drugim razem blisko końca hasła, przy czym raz opatrzone jest skrótem zdbrn., za drugim razem zdrb. (pierwszy skrót, z przestawką liter, może być jednak błędem zecera). Definicja pojawia się trzykrotnie: na początku hasła w obu znaczeniach (‘część twarzy pod dolną wargą’ i ‘włosy na niey porosłe’), a potem w każdym z tych znaczeń osobno, przy czym pierwsze znaczenie jest wprowadzone liczbą 1, a drugie sekwencją myślnika, znaku § i liczby 2. Związek frazeologiczny brodą ziemię ryć (któremu odpowiada dzisiejsze gryźć ziemię), nawiązujący do znaczenia 1, wprowadzono myślnikiem, podczas gdy przysłowie Broda mędrcem nie czyni, nawiązujące do znaczenia 2, pojawiło się tylko w cytacie ze słownika Mączyńskiego. Wbrew ogólnej zasadzie, aby artykuł hasłowy zawierał się w jednym akapicie, hasło broda podzielone zostało na dwa akapity – w miejscu, gdzie wyrazy w sposób oczywisty pokrewne brodzie (np. brodaty) ustępują takim, których pokrewieństwo jest mniej widoczne (np. brodawka). Później jednak powracają wyrazy o bliskim pokrewieństwie (np. bródka), a kolejnego złamania wiersza już nie ma.

Z niekonsekwencjami w budowie haseł musieli się zmierzyć wydawcy drugiej, lwowskiej edycji słownika. Zmieniono w niej m.in. oznaczenia kolejnych definicji na bardziej zrozumiałe.

Stawiając Lindemu zarzut nieporządku w słowniku, trzeba pamiętać, że jego słownik powstawał w ciągu dwudziestu lat, że koncepcja dzieła zmieniała się w tym czasie i wreszcie – że Linde nie dysponował komputerem, który dziś pomaga autorom słowników unikać niekonsekwencji (choć pomaga też duplikować błędy).