Internetowy słownik języka Cypriana Norwida

Jadwiga Puzynina, Tomasz Korpysz

  • PEŁNY TYTUŁ

    J. Puzynina, T. Korpysz, Internetowy słownik języka Cypriana Norwida, Pracownia Słownika Języka Norwida, Wydział Polonistyki, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2009 –. http://www.slownikjezykanorwida.uw.edu.pl
  • JĘZYK / JĘZYKI

    Polski.
  • LICZBA HASEŁ

    Około 30 000.
  • UKŁAD HASEŁ

    Alfabetyczny.
  • TWÓRCY

    Prof. dr hab. Jadwiga Puzynina, dr Tomasz Korpysz. Współpraca naukowa: dr hab. Jolanta Chojak. Współpraca techniczna: Jadwiga Miernik, Mateusz Żółtak.

    Prof. Jadwiga Puzynina była uczennicą prof. Witolda Doroszewskiego. Po studiach pracowała w IBL PAN pod kierunkiem prof. Renaty Mayenowej, w 1956 r. została zatrudniona na UW. W latach PRL była zaangażowana w działalność opozycyjną. W czerwcu 1981 r. została Dziekanem Wydziału Polonistyki UW, pierwszym wybranym demokratycznie. Profesurę uzyskała w 1987 r. W 1983 r. założyła Pracownię Słownika Języka Cypriana Norwida.

    Prof. Puzynina jest autorką licznych prac dotyczących języka Norwida, opublikowała także monografię poświęconą słownikowi Grzegorza Knapskiego oraz wiele opracowań dotyczących języka polskiego: historii, słowotwórstwa, leksykografii, kultury oraz etyki i aksjologii słowa. Ponadto jest autorką podręczników szkolnych i akademickich.

    Dr Tomasz Korpysz jest adiunktem w Instytucie Filologii Polskiej UKSW oraz w Instytucie Języka Polskiego UW. Pełni obecnie funkcję kierownika Pracowni Słownika Języka Cypriana Norwida. Jego dotychczasowe prace naukowe dotyczyły m.in. słownictwa religijnego, definicji poetyckich oraz humoru w twórczości Norwida.
  • CHARAKTERYSTYKA

    Internetowy słownik języka Cypriana Norwida jest słownikiem języka jednego autora, zbiera i wieloaspektowo opisuje wszystkie użyte przez niego słowa. Taki typ opracowania leksykograficznego różni się od słowników języka ogólnego, ponieważ wymaga ujęcia tego, co charakterystyczne i swoiste w języku i stylu danego twórcy. Cel ten realizuje się w wypadku omawianego słownika przez opis znaczeń wyrazów, pełny zestaw ich lokalizacji z dostępem do fragmentów tekstów, w których dane wyrazy występują, oraz dużą liczbę różnego typu kwalifikatorów i danych statystycznych. Odrębnymi kwalifikatorami opatrzone są wyrazy i znaczenia nienotowane w żadnych słownikach historycznych (są to hipotetyczne neologizmy i neosemantyzmy Norwida).

    Słownik języka Norwida jest opracowaniem, które ma służyć przede wszystkim celom interpretacji utworów i całości myśli autora Quidama oraz pogłębionym badaniom nad jego idiolektem.
  • INNOWACJE WARSZTATOWE

    Słownik języka Cypriana Norwida jest pierwszym w Polsce internetowym słownikiem języka autora. Specjalny system bazodanowy umożliwia wieloaspektowe wyszukiwanie interesujących użytkownika elementów bazy. Zapytanie może dotyczyć np. pełnej postaci leksemu, cząstek rozpoczynających i kończących, kwalifikatorów gramatycznych, tekstowych, a także rodzaju tekstu. Osobne kwalifikatory zostały przypisane neologizmom Norwida oraz konstrukcjom z dywizem (zarówno rozdzielającym, jak i łączącym) – niezwykle charakterystycznym dla języka poety.
  • BUDOWA ARTYKUŁU HASŁOWEGO

  • Wyrazem hasłowym jest polskie słowo (występujące w pismach Norwida). Jest ono zapisane małymi literami, pogrubionym krojem, np. broda. Po nim znajduje się informacja gramatyczna określająca przynależność do części mowy (np. rz – rzeczownik), kategorie gramatyczne (np. ż – rodzaj żeński) oraz dane statystyczne: ogólna liczba użyć danego leksemu z podziałem na poezję oraz prozę: (np. 68: po 32, pr 36).

    W kolejnej części artykułu hasłowego występuje podział na znaczenia, które są zapisane pogrubioną kursywą i numerowane (np. broda 1) oraz opatrzone informacją o liczbie użyć (również z podziałem na poezję i prozę). Każde znaczenie ma przypisaną definicję, podaną w pojedynczym cudzysłowie i oznaczoną kolorem zielonym, np. „zarost na dolnej części twarzy”.

    Następna część artykułu hasłowego zawiera informacje o dokładnych lokalizacjach wszystkich użyć danego wyrazu w Pismach wszystkich, skonstruowane według schematu wskazującego tytuł dzieła (wyrażony skrótem), nr tomu – cyframi rzymskimi, nr strony liczbami arabskimi, np. „Q III 104” (gdzie Q to skrót tytułu Quidam). Numer strony to hiperłącze, które odsyła użytkownika do odpowiedniego fragmentu pism Norwida przedstawiającego dane słowo wraz z najbliższym kontekstem, zgodnie z wydaniem Pism wszystkich J. W. Gomulickiego.

    Przy numerach stron pojawiają się kwalifikatory tekstowe (zob. stronę z hasłem człowiek) – np. przp, did, cyt – informujące, że użycie pojawia się w przypisie, didaskaliach, cytacie itd. Na szczególną uwagę zasługują nietypowe kwalifikatory d-ł i d-r, które oznaczają dywiz łączący i rozdzielający – znaki interpunkcyjne bardzo charakterystyczne dla tekstów Norwida.

    Ostatnia część artykułu hasłowego zawiera informację o fonetycznych i fleksyjnych wariantach danego wyrazu oraz o jego użyciach w związkach frazeologicznych, przysłowiach i archaicznych związkach składniowych.
  • INNE

    ► Podstawą materiałową prac nad słownikiem jest kartoteka Pracowni Słownika Języka Cypriana Norwida przygotowana na podstawie Pism wszystkich Norwida w opracowaniu Juliusza Wiktora Gomulickiego [1] oraz późniejszych ineditów.

    ► Kartoteka pracowni liczy około 600 tysięcy fiszek i obejmuje wszystkie wyrazy (łącznie ze spójnikami, przyimkami i częścią partykuł, które nie będą uwzględnione w obecnej wersji elektronicznej słownika).

    ► W kartotece pracowni wersje tekstów ustalone przez J. W. Gomulickiego zostały uzupełnione o zapis z autografów i pierwodruków. Pozwala to np. odnaleźć poprawki pochodzące od edytorów i ich błędy, a w efekcie dotrzeć do autentycznego języka Norwida.

    ► Integralną częścią słownika będzie pełna cyfrowa wersja 11-tomowego wydania Pism Wszystkich Norwida.

     

    [1] C. Norwid, Pisma wszystkie, zebrał, tekst ustalił, wstępem i uwagami krytycznymi opatrzył J. W. Gomulicki, t. I–XI, Warszawa 1971–1976.
  • CIEKAWOSTKI

    ► Prof. Jadwiga Puzynina tak opisuje początki pracy nad słownikiem: „W roku 1981 przyszła do mnie studentka, Barbara Falęcka (później Subko), mówiąc, że chciałaby pod moim kierunkiem pisać pracę magisterską o prawdzie w Vade-mecum Norwida. Nasza wspólna praca nad tą rozprawą stała się dla mnie okazją do głębszego wejścia w twórczość Norwida. Wtedy zdałam sobie sprawę z wielkości Norwida, z tego, że ten wielki Norwid był dotychczas dla mnie kimś bardzo mało znanym, żeby nie powiedzieć nieznanym, a także, że jest on mało, a na pewno nie dość znany polskiemu społeczeństwu. Zrozumiałam też, jak cennym może on być sojusznikiem w walce o wartości, którą wówczas podjęłam poprzez zajęcie się aksjologią językową. Jednocześnie, kierując ową pracą o Norwidowskiej prawdzie, doszłam do wniosku, że aby rozumieć tego poetę, trzeba dobrze poznać jego słownictwo. A więc o ile się to da, opracować słownik Norwidowski. No i w trudnym czasie, w roku 1983, udało się o dziwo założyć Pracownię Słownika Języka Cypriana Norwida!” [2].

    ► Już we wczesnej fazie prac nad słownikiem brano pod uwagę wykorzystanie komputera. Z inicjatywy Zygmunta Saloniego nawiązano kontakty z informatykami i rozważano różne warianty komputeryzacji prac. W konsekwencji Instytut Informatyki UW sfinansował wykonanie konkordancji do Vade-mecum, które niestety się nie zachowały [3]. Ze względu na niezbędne oprogramowanie konkordancję wykonano poza pracownią słownika, ale i w pracowni pojawił się komputer (nb. pierwszy na Wydziale Polonistyki).

     

    [2] J. Puzynina, Norwid w moim życiu, [w:] Norwidologów portret własny: pokłosie sesji popularnonaukowej w Tczewie, red. i oprac. A. Dunajski, Pelplin 2010, s. 135–136.

    [3] Zob. K. Szafran, M. Miłkowska, E. Zakrzewska, Z doświadczeń pracy nad konkordancjami do Vade-mecum Cypriana Kamila Norwida, [w:] Z. Saloni, Studia z polskiej leksykografii współczesnej, t. II, Białystok 1987, s. 310–311. Zob. też: M. Miłkowska, J. Puzynina, Z. Saloni, The concordance to Vade mecum – the Polish poetic cycle by C. K. Norwid, „Literary and Linguistic Computing” 2(3), 1987, s. 164–165.
  • WYDANIA

    Słownik powstaje w wersji elektronicznej. Obecnie użytkownicy mają dostęp do listy wszystkich haseł oraz pełnej postaci artykułów hasłowych dla słów na litery „a” i „b”. Trwają prace mające na celu udostępnienie użytkownikom haseł rozpoczynających się od kolejnych liter alfabetu.
  • WERSJA ELEKTRONICZNA

    http://www.slownikjezykanorwida.uw.edu.pl
  • LITERATURA

    Korpysz T., Bibliografia prac Zespołu Pracowni Słownika Języka Cypriana Norwida (w 20-lecie Pracowni), „Studia Norwidiana” 20–21 (2002–2003), Lublin 2004, s. 319–336.

    Korpysz T., Słowniki języka autorów jako typ opracowań leksykograficznych, „Poradnik Językowy” 2010, nr 4, s. 51–72. >link<

    Miłkowska M., Puzynina J., Saloni Z., The concordance to Vade mecum – the Polish poetic cycle by C. K. Norwid, „Literary and Linguistic Computing” 2(3), 1987, s. 164–165.

    Puzynina J., Norwid w moim życiu, [w:] Norwidologów portret własny: pokłosie sesji popularnonaukowej w Tczewie, red. i oprac. A. Dunajski, Pelplin 2010, s. 135–136.

    Puzynina J., O pracach nad językiem Norwida w zespole Uniwersytetu Warszawskiego, „Poradnik Językowy” 1987, nr 9–10, s. 649–654.

    Puzynina J., O pracach zespołu Pracowni Słownika Języka Cypriana Norwida przy Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego (1983–1985), [w:] Język a kultura, t. 1: Podstawowe pojęcia i problemy, red. J. Anusiewicz, J. Bartmiński, Wrocław 1991, s. 211–221.

    Szafran K., Miłkowska M., Zakrzewska E., Z doświadczeń pracy nad konkordancjami do Vade-mecum Cypriana Kamila Norwida, [w:] Z. Saloni, Studia z polskiej leksykografii współczesnej, t. II, Białystok 1987, s. 310–311.

     

    Na materiale słownika jego pracownia przygotowała szereg prac poświęconych językowi Norwida: Słownik języka Cypriana Norwida. Zeszyt próbny, red. J. Chojak, Wydawnictwa UW, Warszawa 1988, oraz pięć zeszytów tematycznych: Słownictwo etyczne Cypriana Norwida. Część 1.: prawda, fałsz, kłamstwo, red. J. Puzynina, UW, Prace Wydziału Polonistyki, Warszawa 1993; E. Teleżyńska, Nazwy barw w twórczości Cypriana Norwida, UW, Prace Wydziału Polonistyki, Warszawa 1994; Słownictwo estetyczne Cypriana Norwida, red. J. Chojak, UW, Prace Wydziału Polonistyki, Warszawa 1994; T. Korpysz, J. Puzynina, Wolność i niewola w pismach Cypriana Norwida, UW, Prace Wydziału Polonistyki, Warszawa 1998; A. Kadyjewska, T. Korpysz, J. Puzynina, Chrześcijaństwo w pismach Cypriana Norwida, UW, Prace Wydziału Polonistyki, Warszawa 2000.
  •   Opracowanie: mgr Marcin Będkowski
  •   Konsultacja: prof. dr hab. Jadwiga Puzynina, dr Tomasz Korpysz