Słynny polski podróżnik, członek najznamienitszych towarzystw geograficznych, kawaler orderów i ekspert w sztuce przetrwania, publikuje opis wyprawy z 1996 roku, która zakończyła się ustaleniem źródła Amazonki. Pałkiewicz w latach 70. zadziwia cały świat, kiedy przepływa Atlantyk na tratwie ratunkowej, bez zaopatrzenia z zewnątrz i bez radia. Jego doświadczenia wykorzystuje NASA, przygotowując pilotów do samotności w przestrzeni kosmicznej.

Jacek Pałkiewicz

Fot. Maksy420 / http://biografia24.pl/podr-nicy-jacek-pa-kiewicz-c-570_70

Kojarzony z krakowską szkołą krytyki literackiej profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego odchodzi po 78 latach życia. W swojej pracy naukowej zajmował się zarówno poetami polskiego baroku, jak i autorami współczesnymi. Jego trafne analizy procesów literackich oparte na doskonałej znajomości twórczości Sępa-Szarzyńskiego, Mrożka czy Witkiewicza tworzą kanon polskiej historii literatury. W latach 1967–1981 był kierownikiem literackim Narodowego Starego Teatru w Krakowie.

Polscy archeolodzy pod kierownictwem profesora Kazimierza Michałowskiego z Uniwersytetu Warszawskiego korzystają z dofinansowania UNESCO, aby zbadać pozostałości świątyń chrześcijańskich i budowli faraońskich. Wyprawa kończy się ogromnym sukcesem. Bezcenne znaleziska, w tym liczne freski, wzbogacają kolekcje Muzeum Narodowego w Warszawie i Muzeum Archeologicznego w Chartumie. Wykopaliska kończą się w 1964 roku, a w siedem lat później ich teren znika pod wodami Nilu, spiętrzonymi w Zbiorniku Nasera.

Św. Anna

Fot. Wikimedia Commons / Ejdzej / National Museum in Warsaw, Warsaw 1990

Film, przedstawiający historię spotkania zamożnego małżeństwa i młodego mężczyzny oraz ich wspólnego rejsu na Mazurach, odnosi olbrzymi sukces. Zostaje nominowany do Oscara jako najlepszy film obcojęzyczny (przegrywa z Osiem i pół Federico Felliniego). Wkrótce potem Polański wyjeżdża z kraju i kontynuuje karierę reżysera filmowego i scenarzysty we Francji i w Stanach Zjednoczonych. Jego twórczość jest wielokrotnie wyróżniana na najważniejszych festiwalach filmowych świata. Do najsłynniejszych dzieł należą: Chinatown, Dziecko Rosemary, Pianista i Tess.

Szybko rozwijająca się po debiucie z 1954 roku kariera literacka Hłaski w PRL zostaje przerwana decyzją o emigracji na Zachód. W Paryżu Hłasko publikuje w Instytucie Literackim – pierwszą wydaną tam książką jest podwójna powieść Cmentarze. Następny do raju, czerpiąca z doświadczeń autora jako kierowcy ciężarówki w Kotlinie Kłodzkiej. Hłasko zdobywa popularność w Europie i Stanach Zjednoczonych, jednak po śmierci przyjaciela, słynnego jazzmana Krzysztofa Komedy, popada w depresję i umiera. Wydał między innymi: Pierwszy krok w chmurach, Ósmy dzień tygodnia i Pięknych dwudziestoletnich.

Znany przede wszystkim ze swojej twórczości dramatycznej pisarz emigruje w 1963 roku z Polski i spędza ponad 30 lat we Francji, Stanach Zjednoczonych, Niemczech i Meksyku. Publikuje regularnie i zyskuje uznanie za granicą, gdzie jego dzieła, poruszające problem wolności i zagrożeń współczesności, cieszą się dużą popularnością. W 2002 roku wskutek udaru popada w afazję, jednak po trzyletniej terapii powraca do twórczości literackiej i rysowniczej.

Sławomir Mrożek w 2006 r.

Fot. Wikimedia Commons / Mariusz Kubik (Kmarius)

Pierwszy zeszyt tej publikacji ukazuje się nakładem Kasy im. Mianowskiego. Jego autor był w latach 1918–1919 dziekanem Wydziału Filozoficznego odrodzonego Uniwersytetu Warszawskiego, który skupiał w dwudziestoleciu międzywojennym wielu wybitnych językoznawców, jak choćby Jan Baudouin de Courtenay, Adam Kryński, Karol Appel czy Witold Doroszewski. W tym samym okresie językoznawstwo rozkwita na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie pracują między innymi Kazimierz Nitsch, Zenon Klemensiewicz i Jan Łoś, oraz we Lwowie, gdzie wykładają Aleksander Brückner, Tadeusz Lehr-Spławiński i Maria Dłuska.

Mieczysław Grydzewski zostaje redaktorem naczelnym zbliżonego do grupy poetyckiej Skamander pisma kulturalno-społecznego o szerokiej orientacji artystycznej. Wysoki nakład (nawet 15 tys. egzemplarzy) przyczynia się do sukcesu twórczości „wielkiej piątki”: Lechonia, Tuwima, Iwaszkiewicza, Wierzyńskiego i Słonimskiego. Politycznie liberalne, pismo zbliżyło się w latach 30. do środowisk umiarkowanej lewicy. „Wiadomości Literackie” ukazywały się co tydzień do września 1939 roku.

Nagłówek „Wiadomości Literackich” z 1930 r.

Fot. Wikimedia Commons / Adalbertus

Ludzie bezdomni są utworem o głębokim profilu społecznym, który zaskarbia autorowi miano autorytetu moralnego. Powieść staje się popularna w całej Europie – powstają przekłady na 14 języków. Żeromski, związany z Kielecczyzną, Nałęczowem i Warszawą, publikuje szereg utworów prozatorskich, które cieszą się wielkim uznaniem publiczności literackiej: Popioły, Przedwiośnie, Syzyfowe prace. Za zasługi otrzymuje w 1924 roku od polskiego rządu mieszkanie na Zamku Królewskim w Warszawie.

Pochodzący ze wsi w Łódzkiem pisarz nie od razu odnosi sukcesy artystyczne. W 1884 roku zdaje egzamin mistrzowski w cechu krawców, próbuje też sił jako aktor. Jego najsłynniejsze utwory to Ziemia obiecana, obrazująca w modernistycznej stylistyce rozwój przemysłowej Łodzi, i Chłopi, nagrodzeni w 1924 roku Nagrodą Nobla. Jego utwory są chętnie przenoszone na ekran jeszcze przed II wojną światową, a także w latach 70., kiedy Andrzej Wajda kręci nominowaną do Oscara Ziemię obiecaną.

Władysław Reymont

Fot. Wikimedia Commons / HuBar / Maria Grabowska i in., Mały słownik pisarzy polskich, cz. 1, Warszawa 1979

Lucyna Ćwierczakiewiczowa, żona warszawskiego inżyniera Stanisława, publikuje najsłynniejszą polską książkę kucharską, zawierającą pełny jadłospis polskiej klasy średniej i wyższej. Jest też autorką innych przydatnych gospodyniom domowym poradników, które cieszą się niezwykłą popularnością i zapewniają Ćwierczakiewiczowej lokalną sławę. Autorka 365 obiadów od 1865 roku kieruje działem mody i gospodarstwa domowego w czasopiśmie kobiecym „Bluszcz”. Propaguje usamodzielnienie zawodowe kobiet, a w publikowanym przez siebie corocznie kalendarzu prowadzi też dział literacki.

Malowidło przedstawia błazna króla Zygmunta Starego – Stańczyka, który pogrąża się w zadumie nad złym losem Rzeczypospolitej po utracie Smoleńska, obojętny na zabawę toczącą się na dworze królewskim. Przynosi dwudziestoczteroletniemu Matejce rozgłos i uznanie krytyki. W ciągu swojej wielkiej, trzydziestoletniej kariery, Matejko specjalizuje się w wielkoformatowych obrazach olejnych, przedstawiających wielopostaciowe, przepełnione emocjami sceny batalistyczne i historyczne. Projektuje też w latach 1889–1891 polichromię kościoła Mariackiego w Krakowie.

Jan Matejko, Stańczyk, 1862

Fot. Wikimedia Commons / Topory / www.pinakoteka.zascianek.pl

Początkowo, jeszcze w czasach Księstwa Warszawskiego, organizują się dwa wydziały szkoły wyższej – lekarski i prawniczy. Utworzony na podstawie postanowienia cesarza Rosji Aleksandra I uniwersytet w Warszawie ma już pięć wydziałów i działa nieprzerwanie aż do powstania listopadowego. W 1818 roku rektorem zostaje teolog, ks. Wojciech Szweykowski, który działa również na niwie językoznawczej. Od początku siedzibą uniwersytetu są budynki wokół Pałacu Kazimierzowskiego przy warszawskim Krakowskim Przedmieściu.

Fryderyk Chopin, najwybitniejszy polski kompozytor XIX wieku, który spędził blisko połowę życia na emigracji, urodził się w Żelazowej Woli. Wykształcony w Warszawie, szybko zaczął odnosić sukcesy kompozytorskie, które zaowocowały międzynarodową sławą. Skomponował liczne dzieła na fortepian solo, a także kilkanaście pieśni i szereg utworów na fortepian i orkiestrę. Wywarł znaczący wpływ na europejską pianistykę XIX i XX wieku. Jego twórczość, zwłaszcza mazurki i polonezy, zyskała wymiar symboliczny, stała się wyrazem polskiego charakteru narodowego.

Maria Wodzińska, Portret Fryderyka Chopina, 1836

Fot. Wikimedia Commons / Nihil novi