-
-
24 lipca 1998 Nowy podział terytorialny krajuPolska powraca do trzystopniowego podziału administracyjnego.
Sejm przyjmuje ustawę, która dzieli kraj na województwa, powiaty i gminy. W ten sposób popiera jedną z czterech wielkich reform, które składały się na program polityczny rządu Jerzego Buzka. Poprzedni podział z 1975 roku obejmował 49 województw i miał na celu centralizację władzy. W związku z zapisaną w konstytucji zasadą decentralizacji i powierzeniem większych kompetencji władzy lokalnej niezbędny jest nowy podział terytorialny. Obejmuje on 16 województw, 379 powiatów i 2479 gmin.
Podział administracyjny Polski
Fot. Wikimedia Commons
21 grudnia 1996 Stabilizacja BośniPolscy żołnierze biorą udział w misji NATO do Bośni i Hercegowiny.
W związku z potrzebą zapewnienia bezpiecznych warunków do realizacji porozumienia z Dayton, które zakończyło kilkuletni konflikt zbrojny w Bośni, NATO wysyła tam w 1995 roku misję wojskową IFOR. Polacy uczestniczą w niej od początku, a kiedy w grudniu 1996 roku okazuje się, że sytuacja tego wymaga, zostają, by czuwać nad pokojem w kraju w ramach misji SFOR. W Bośni polscy żołnierze współpracują ze swoimi kolegami z krajów skandynawskich. W 2011 roku na miejscu pozostaje już nie więcej niż 50 żołnierzy Wojska Polskiego.
-
-
-
1996 WidnokrągWiesław Myśliwski pisze kolejną powieść.
Urodzony w Dwikozach prozaik i dramatopisarz, Wiesław Myśliwski jako jedyny polski pisarz może poszczycić się dwukrotnym otrzymaniem nagrody Nike – w 1997 roku za Widnokrąg i w roku 2007 za Traktat o łuskaniu fasoli. Inne jego książki doczekały się wielokrotnego przeniesienia na ekran i scenę. Debiutował w 1967 roku powieścią Nagi sad. W swojej twórczości chętnie powraca do problemów wiejskiej wspólnoty społecznej.
Wiesław Myśliwski w 2006 r.
Fot. Wikimedia Commons / Mariusz Kubik (Kmarius)
1994 Kolejka wąskotorowaJerzy Nowosielski powraca do swojego stałego motywu malarskiego.
Urodzony w 1923 roku w Krakowie Nowosielski jest uważany za najwybitniejszego żyjącego malarza ikon. Wyraźna fascynacja wschodnim chrześcijaństwem, która cechuje jego twórczość, owocuje pismami teologicznymi i pracami teoretycznymi o ikonopisarstwie. Nowosielski tworzy też freski i dekoracje ścienne w licznych cerkwiach i kościołach, lecz przede wszystkim zajmuje się malarstwem sztalugowym. W 1998 roku otrzymuje za swoją twórczość Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski. Umiera w roku 2011.
-
-
-
23 grudnia 1995 Aleksander Kwaśniewski prezydentem
Niewielka przewaga w drugiej turze wyborów zapewnia zwycięstwo kandydata SLD.
Kwaśniewski zwycięża dotychczasowego prezydenta Lecha Wałęsę, przy rekordowej, blisko siedemdziesięcioprocentowej frekwencji w drugiej turze wyborów. Cieszy się poparciem większości społeczeństwa, które nie ma mu za złe ani komunistycznej przeszłości (był członkiem PZPR), ani decyzji o udziale Wojska Polskiego w wojnie w Iraku, podjętej w 2003 roku. Kwaśniewski został ponownie wybrany w 2000 roku i piastował urząd do grudnia 2005 roku.
8 kwietnia 1994 Polska na drodze do Unii EuropejskiejMinister Olechowski składa oficjalny wniosek członkowski.
W związku z wejściem w życie Układu Europejskiego, podpisanego w 1991 roku, Polska rozpoczyna oficjalną drogę do członkostwa we Wspólnotach Europejskich. W trakcie tego dziesięcioletniego procesu Wspólnoty Europejskie stają się Unią Europejską, zmieniają się też instytucjonalne ramy działania tej swoistej organizacji międzynarodowej, wiążącej demokratyczne państwa europejskie. Negocjacje członkowskie rozpoczęły się w 1998 roku, uzgodnienie stanowisk w 29 obszarach negocjacyjnych zajęło 6 lat.
Flaga Unii Europejskiej
Fot. Wikimedia Commons
-
-
-
1996 „Któregoś dnia to miasto będzie należeć do mnie”
Marcin Świetlicki wydaje 37 wierszy o wódce i papierosach.
Poeta, dziennikarz prasowy i telewizyjny oraz wokalista zespołu Świetliki wiąże się na początku lat 90. ze środowiskiem skupionym wokół czasopisma „bruLion”. Od 1992 roku publikuje powieści (Jedenaście) i książki poetyckie (Zimne kraje, Czynny do odwołania), bierze też udział w szeregu przedsięwzięć muzycznych, zostaje uhonorowany wieloma nagrodami literackimi, w tym Nagrodą Fundacji im. Kościelskich i Nagrodą Literacką „Gdynia”.
1995 E.E.Ukazuje się druga powieść Olgi Tokarczuk.
Autorka Podróży ludzi Księgi, Domu dziennego, domu nocnego i Biegunów publikuje powieść o parapsychologicznych zdolnościach Erny Eltzner, piętnastoletniej dziewczynki urodzonej w zamożnej niemieckiej rodzinie. Proza Tokarczuk została wielokrotnie doceniona nagrodami, w tym nagrodą Nike przyznaną w 2008 roku, jak również doczekała się dwóch ekranizacji.
Olga Tokarczuk w 2004 r.
Fot. Wikimedia Commons / Mariusz Kubik (Kmarius)
-
-
-
4 września 1965 roku Ostatnia „tysiąclatka”
W Warszawie zostaje oddana tysięczna szkoła wybudowana w ramach ambitnego programu inwestycyjnego.
W 1958 roku Władysław Gomułka rzuca hasło budowy tysiąca nowych szkół na obchody tysiąclecia państwowości polskiej. Realizacja programu zaczyna się niezwłocznie i już w 1960 roku pierwsza szkoła nowego typu (LO im. Andrzeja Frycza-Modrzewskiego w Warszawie) zostaje oddana do użytku. W ciągu następnych pięciu lat w całym kraju powstają budynki o charakterystycznej bryle, dzięki czemu udaje się rozwiązać problem przepełnienia izb szkolnych, szczególnie palący wobec wyżu demograficznego lat 50.
25 stycznia 1967 Rejs OptyLeonid Teliga wypływa z Casablanki.
Pierwszy samotny rejs Polaka dookoła kuli ziemskiej, przeprowadzony bez kontaktu radiowego ze światem, trwa ponad dwa lata i kończy się w tym samym porcie. W tym czasie Teliga wielokrotnie ociera się o śmierć z powodu awarii sprzętu i braku żywności. Leonid Teliga swoim dokonaniem zapisuje się w historii polskiego żeglarstwa na honorowym miejscu. Wyprawa niszczy jednak doszczętnie zdrowie żeglarza, który umiera rok później w Warszawie.
Leonid Teliga na pokładzie s/y „Opty”
Fot. Wikimedia Commons / Leonid Teliga, Samotny rejs Opty, Gdańsk 1976
-
-
-
13 kwietnia 1967 The Rolling Stones w Warszawie
Amerykański zespół daje koncert w Sali Kongresowej.
Warszawski występ skandalizującego zespołu rockowego The Rolling Stones jest bezprecedensowym wydarzeniem dla Polaków, żyjących we względnej izolacji kulturalnej, typowej dla wszystkich krajów zza „żelaznej kurtyny”. Stonesi dają dwa koncerty tego samego dnia, a Milicja Obywatelska musi interweniować, aby powstrzymać rozentuzjazmowane tłumy fanów, zarówno na widowni, jak i przed Salą Kongresową Pałacu Kultury i Nauki.
1966 FaraonJerzy Kawalerowicz ekranizuje powieść Prusa.
Kierujący Zespołem Filmowym „Kadr” Jerzy Kawalerowicz podejmuje się nakręcenia PRL-owskiej superprodukcji. Przenosi na ekrany kinowe powieść historyczną Bolesława Prusa o młodym faraonie Ramzesie XIII. Wcześniej ekranizuje opowiadanie Jarosława Iwaszkiewicza Matka Joanna od aniołów, co przynosi mu szereg nagród, włącznie z Nagrodą Specjalną Jury na festiwalu w Cannes. Ostatnim filmem zmarłego w 2008 roku reżysera jest Quo vadis. Za swoją twórczość filmową został odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski.
Jerzy Kawalerowicz w 2001 r.
Fot. Wikimedia Commons / www.prezydent.pl
-
-
-
maj 1966 Tysiąclecie czy Milenium?Obchody jubileuszu chrztu Polski mają w PRL dwa oblicza.
PZPR i Kościół organizują niezależne uroczystości, aby uczcić tysięczną rocznicę chrztu Mieszka I. Centralne religijne uroczystości milenijne mają miejsce na Jasnej Górze, gdzie celebrę prowadzi arcybiskup krakowski Karol Wojtyła, późniejszy papież Jan Paweł II. Główne obchody państwowe, akcentujące tysiącletnią tradycję państwowości, miały miejsce 22 lipca w Warszawie, kiedy ulicami miasta przeszła ogromna manifestacja, eksponująca siłę Ludowego Wojska Polskiego i polskie sukcesy militarne na przestrzeni wieków.
Jan Matejko, Mieszko I
Fot. Wikimedia Commons / Julo
13 lipca 1965 Kuroń i Modzelewski przed sądemAutorzy Listu otwartego do Partii zostają oskarżeni o działalność antypaństwową.
Absolwenci Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego zostają skazani na kary pozbawienia wolności za opublikowanie tekstu, w którym wskazują na biurokrację, marnotrawstwo i nieudolność ekonomiczną partii jako przyczyny kryzysu gospodarczego. Jacek Kuroń i Karol Modzelewski przedstawiają w nim swoje poglądy, które uważają za szczerze marksistowskie, a za które zostali wydaleni z PZPR. Obaj opuszczają więzienie w 1967 roku i angażują się w działalność opozycyjną, za którą w 1998 roku zostają odznaczeni Orderem Orła Białego.
-
-
-
1966 Pasja według św. ŁukaszaKrzysztof Penderecki komponuje sonorystyczne oratorium.
Na zamówienie Westdeutsches Rundfunk, z okazji 700-lecia katedry w Münster powstaje wybitny utwór na chór, głosy solowe i orkiestrę, który łączy awangardowe i tradycyjne techniki kompozytorskie. Pasja staje się jednym z wielkich sukcesów twórczych Pendereckiego, obok Ofiarom Hiroszimy – trenu, Diabłów z Loudun, Stabat Mater i De natura sonoris. Jako jeden z najsłynniejszych polskich kompozytorów został w 2005 roku odznaczony Orderem Orła Białego.
Krzysztof Penderecki w 2008 r.
Fot. Wikimedia Commons / Adam Kumiszcza (Akumiszcza)
1964 Futurolog pisze baśnieStanisław Lem wydaje Bajki robotów.
Jeden z największych pisarzy science fiction, futurolog i filozof tworzy baśniowe opowiadania, opisujące świat zamieszkiwany przez roboty. Lem, jako najczęściej tłumaczony na języki obce polski pisarz, był nie tylko beletrystą, lecz także autorem licznych esejów, zebranych między innymi w książkach Summa technologiae oraz Fantastyka i futurologia. W 1996 roku został odznaczony Orderem Orła Białego. Jego imieniem nazwano pierwszego polskiego sztucznego satelitę Ziemi, który ma zostać wyniesiony na orbitę w 2011 roku.
-
-
-
1900 Powstaje SDKPiL
Lewicowcy o skrajnych poglądach formują nowe ugrupowanie.
Powstanie w 1893 roku Polskiej Partii Socjalistycznej nie zaspokaja ambicji najbardziej radykalnych marksistów: Róży Luksemburg, Juliana Marchlewskiego i innych. Ich organem staje się Socjaldemokracja Królestwa Polskiego, założona wkrótce po zjeździe II Proletariatu, na którym powołano PPS. W 1900 roku z inicjatywy Feliksa Dzierżyńskiego łączy się ze Związkiem Robotników Litwy. Celem partii jest wspieranie ogólnoświatowej rewolucji robotniczej, co wyklucza narodowe aspiracje niepodległościowe.
1903 Nobel dla Skłodowskiej-CuriePolska uczona tryumfuje we Francji.
Maria Skłodowska-Curie wspólnie z mężem prowadzi badania nad rudą uranu, wyodrębniając z niej nowe pierwiastki – polon i rad. W 1903 roku jako pierwsza w historii kobieta otrzymuje dyplom doktora fizyki i zdobywa Nagrodę Nobla. Zostanie nią ponownie wyróżniona w 1911 roku, kiedy jest już profesorem paryskiego uniwersytetu. Badaczka zakłada w Warszawie w 1932 roku Instytut Radowy, jedną z pierwszych placówek leczących choroby nowotworowe z użyciem promieniowania.
Maria Skłodowska-Curie
Fot. Wikimedia Commons
-
-
-
1900 Ludzie bezdomni
Stefan Żeromski wydaje swoją piątą powieść.
Ludzie bezdomni są utworem o głębokim profilu społecznym, który zaskarbia autorowi miano autorytetu moralnego. Powieść staje się popularna w całej Europie – powstają przekłady na 14 języków. Żeromski, związany z Kielecczyzną, Nałęczowem i Warszawą, publikuje szereg utworów prozatorskich, które cieszą się wielkim uznaniem publiczności literackiej: Popioły, Przedwiośnie, Syzyfowe prace. Za zasługi otrzymuje w 1924 roku od polskiego rządu mieszkanie na Zamku Królewskim w Warszawie.
1902 ChłopiWładysław Reymont wydaje swoją najsłynniejszą powieść.
Pochodzący ze wsi w Łódzkiem pisarz nie od razu odnosi sukcesy artystyczne. W 1884 roku zdaje egzamin mistrzowski w cechu krawców, próbuje też sił jako aktor. Jego najsłynniejsze utwory to Ziemia obiecana, obrazująca w modernistycznej stylistyce rozwój przemysłowej Łodzi, i Chłopi, nagrodzeni w 1924 roku Nagrodą Nobla. Jego utwory są chętnie przenoszone na ekran jeszcze przed II wojną światową, a także w latach 70., kiedy Andrzej Wajda kręci nominowaną do Oscara Ziemię obiecaną.
Władysław Reymont
Fot. Wikimedia Commons / HuBar / Maria Grabowska i in., Mały słownik pisarzy polskich, cz. 1, Warszawa 1979
-
-
-
1858–1861 „Biali” i „czerwoni”
W zaborze rosyjskim powstają nowe stronnictwa patriotyczne.
Reprezentacją interesów ziemiaństwa jest stronnictwo „białych”, skupione wokół utworzonego w 1858 roku Towarzystwa Rolniczego w Warszawie i kierowane przez Andrzeja Zamoyskiego. „Biali” popierają zniesienie pańszczyzny i zwiększenie autonomii Polski w Cesarstwie Rosyjskim, ale sprzeciwiają się czynnej walce. Stronnictwo „czerwonych” opowiadają się za walką zbrojną przeciwko Rosjanom i radykalnym rozwiązaniem kwestii chłopskiej – uwłaszczeniem bez odszkodowania. Ich struktury krystalizują się po manifestacjach patriotycznych w 1861 roku. Na czele stronnictwa stoi kolegialny Komitet Centralny Narodowy.
25 listopada 1861 Szkoła GłównaW Warszawie powstaje szkoła wyższa kształcąca na czterech wydziałach.
Rektorem polskiej uczelni, która kontynuuje tradycje zamkniętego w 1830 roku Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego, zostaje lekarz, Józef Mianowski. Kilkuletnia działalność uczelni jest okresem ożywienia naukowego i społecznego. Studiują w niej między innymi: Bolesław Prus, Aleksander Świętochowski, Zygmunt Gloger i Jan Baudouin de Courtenay. Szkoła zostaje rozwiązana w 1869 roku, kiedy zastępuje ją rosyjskojęzyczny uniwersytet.
Budynki Szkoły Głównej, koniec lat 60. XIX wieku, Warszawa
Fot. http://www.uw.edu.pl/o_uw/historia/1857p.html
-
-
-
1860 365 obiadów za pięć złotych
Ukazuje się pierwsze wydanie legendarnej książki kucharskiej.
Lucyna Ćwierczakiewiczowa, żona warszawskiego inżyniera Stanisława, publikuje najsłynniejszą polską książkę kucharską, zawierającą pełny jadłospis polskiej klasy średniej i wyższej. Jest też autorką innych przydatnych gospodyniom domowym poradników, które cieszą się niezwykłą popularnością i zapewniają Ćwierczakiewiczowej lokalną sławę. Autorka 365 obiadów od 1865 roku kieruje działem mody i gospodarstwa domowego w czasopiśmie kobiecym „Bluszcz”. Propaguje usamodzielnienie zawodowe kobiet, a w publikowanym przez siebie corocznie kalendarzu prowadzi też dział literacki.
1862 Stańczyk na balu u królowej BonyJan Matejko maluje swój pierwszy słynny obraz.
Malowidło przedstawia błazna króla Zygmunta Starego – Stańczyka, który pogrąża się w zadumie nad złym losem Rzeczypospolitej po utracie Smoleńska, obojętny na zabawę toczącą się na dworze królewskim. Przynosi dwudziestoczteroletniemu Matejce rozgłos i uznanie krytyki. W ciągu swojej wielkiej, trzydziestoletniej kariery, Matejko specjalizuje się w wielkoformatowych obrazach olejnych, przedstawiających wielopostaciowe, przepełnione emocjami sceny batalistyczne i historyczne. Projektuje też w latach 1889–1891 polichromię kościoła Mariackiego w Krakowie.
Jan Matejko, Stańczyk, 1862
Fot. Wikimedia Commons / Topory / www.pinakoteka.zascianek.pl
-
-
-
1 maja 1808 Kodeks cywilny
Księstwo Warszawskie przyjmuje Kodeks Napoleona.
Na mocy konstytucji Księstwa stosunki cywilne regulowało prawo francuskie. Jego wprowadzenie spotkało się jednak z opozycją ze strony silnie zadłużonej szlachty, która obawiała się nowych regulacji, stawiających ją w niekorzystnej sytuacji. Duchowieństwo natomiast oponowało przeciwko świeckiemu małżeństwu. Mimo to, za sprawą starań ministra Feliksa Łubieńskiego, nowatorski francuski kodeks cywilny stał się obowiązującym prawem i choć formalnie stracił moc w 1825 roku, to wywierał duży wpływ na prawa Królestwa Polskiego przez cały XIX wiek.
22 lipca 1807 Namiastka wolnego państwaNapoleon Bonaparte nadaje konstytucję Księstwu Warszawskiemu.
W ramach realizacji koncepcji rozczłonkowania podbitych ziem pruskich cesarz Francuzów powołuje do życia formalnie samodzielną jednostkę państwową o powierzchni około 102 tys. km2. Początkowo proponuje władzę nad nią carowi Aleksandrowi I, który odmawia, lecz zastrzega dla siebie tytuł króla Polski. Księstwo było dziedziczną monarchią pod panowaniem króla saskiego Fryderyka Augusta i przetrwało do 1815 roku, kiedy na kongresie w Wiedniu zaborcy podzielili między siebie jego terytorium.
Marcello Bacciarelli,Nadanie Konstytucji Księstwu Warszawskiemu przez Napoleona, 1811
Fot. Wikimedia Commons / Maciej Szczepańczyk (Mathiasrex) / Andrzej Nieuważny, My z Napoleonem, Wrocław 1999
-
-
-
19 listopada 1816 Królewski Uniwersytet Warszawski
W Warszawie powstaje pierwsza stała wszechnica.
Początkowo, jeszcze w czasach Księstwa Warszawskiego, organizują się dwa wydziały szkoły wyższej – lekarski i prawniczy. Utworzony na podstawie postanowienia cesarza Rosji Aleksandra I uniwersytet w Warszawie ma już pięć wydziałów i działa nieprzerwanie aż do powstania listopadowego. W 1818 roku rektorem zostaje teolog, ks. Wojciech Szweykowski, który działa również na niwie językoznawczej. Od początku siedzibą uniwersytetu są budynki wokół Pałacu Kazimierzowskiego przy warszawskim Krakowskim Przedmieściu.
luty/marzec 1810 Narodziny ChopinaNa świat przychodzi genialny kompozytor.
Fryderyk Chopin, najwybitniejszy polski kompozytor XIX wieku, który spędził blisko połowę życia na emigracji, urodził się w Żelazowej Woli. Wykształcony w Warszawie, szybko zaczął odnosić sukcesy kompozytorskie, które zaowocowały międzynarodową sławą. Skomponował liczne dzieła na fortepian solo, a także kilkanaście pieśni i szereg utworów na fortepian i orkiestrę. Wywarł znaczący wpływ na europejską pianistykę XIX i XX wieku. Jego twórczość, zwłaszcza mazurki i polonezy, zyskała wymiar symboliczny, stała się wyrazem polskiego charakteru narodowego.
Maria Wodzińska, Portret Fryderyka Chopina, 1836
Fot. Wikimedia Commons / Nihil novi
-
-
-
6 września 1764 Ostatnia elekcjaStanisław August Poniatowski wybrany królem Polski.
Niezwykle inteligentny i wykształcony faworyt Katarzyny II obejmuje polski tron jako ostatni król wybrany przez obywateli. Obecność w stolicy kilku tysięcy rosyjskich żołnierzy nie pozostaje bez wpływu na wynik głosowania. Stanisław August reprezentuje interesy Familii – progresywnego stronnictwa Czartoryskich. Był wielkim mecenasem twórców i współautorem projektu Konstytucji 3 maja, uchwalonej w 1791 roku. Prorosyjska polityka zapewniła mu jednak reputację najbardziej kontrowersyjnego z polskich monarchów.
Jan Matejko, Stanisław August Poniatowski
Fot. Wikimedia Commons / Stanmar
1764 Ujednolicenie miar i wagRzeczpospolita przyjmuje jednolity system jednostek fizycznych.
Przy okazji sejmu koronacyjnego Stanisława Augusta w Krakowie, podczas którego nowo wybrany monarcha zaprzysięgał prawa konstytucyjne Rzeczpospolitej: artykuły henrykowskie i pacta conventa, uchwalona zostaje reforma miar i wag. Miało to ułatwić obrót w kraju. Późniejsza o rok próba uporządkowania systemu monetarnego także zmierzała w kierunku wzmocnienia gospodarczego.
-
-
-
19 września 1765 Scena narodowaPrzedstawienie Natrętów Józefa Bielawskiego inauguruje działalność Teatru Narodowego.
W Warszawie zaczyna fukcjonować stała, nowoczesna scena repertuarowa, ale brak własnego gmachu utrudnia jej rozwój. Dopiero w 1778 roku zespół zyskuje stałą siedzibę, gdzie może wystawiać rodzime komedie obyczajowe i polityczne, jak również opery. Dla Teatru Narodowego pisali między innymi Franciszek Zabłocki i Julian Ursyn Niemcewicz. Do rozwoju warszawskiej sceny narodowej najbardziej przyczynił się jej trzykrotny dyrektor – Wojciech Bogusławski, autor Cudu mniemanego, czyli Krakowiaków i Górali.
Teatr Wielki, Warszawa
Fot. Wikimedia Commons / MM
1765 Prasa oświeceniaWawrzyniec Mitzler de Kolof zaczyna wydawać „Monitor”.
Czasopismo było pierwszym trwałym i regularnie ukazującym się polskojęzycznym periodykiem. Promowało, nie bez poparcia króla, racjonalistyczne i tolerancyjne postawy. Służyło też za organ propagandowy zwolenników reform. Wzorowane na angielskim „The Spectator”, składało się w dużej mierze z przedruków i tłumaczeń, głównie autorstwa Ignacego Krasickiego i Franciszka Bohomolca. „Monitor” ukazywał się do 1785 roku.
-
-
-
1625 Powstanie Żmajły
Problem kozacki w Rzeczypospolitej zaostrza się.
Po śmierci hetmana Sahajdacznego w 1622 roku osłabiona Rzeczpospolita z trudem panuje nad swoimi poddanymi – Kozakami. Ich częste zbrojne najazdy na ziemie tureckie sprowadzają ryzyko nowej wojny z sułtanem. Aby wymusić posłuszeństwo, król wysyła Stanisława Koniecpolskiego, który ukróca nieposłuszeństwo i rozbija zbuntowane oddziały kozackie, dowodzone przez Marka Żmajłę. Podpisana ugoda zmienia status Kozaków, ale nie rozwiązuje problemu na stałe.
19 września 1620 Klęska po bitwie pod CecorąHetmanowi Żółkiewskiemu nie udaje się wygrać bitwy z Turkami.
Pomimo przyjęcia dobrej taktyki, wojskom polsko-mołdawskim (wspieranym przez Kozaków) nie udaje się wyjść zwycięsko z konfrontacji z armią turecką. W trakcie źle zorganizowanego odwrotu, który następuje po bitwie, w miejscowości Laszki opodal Mohyłowa ginie głównodowodzący, Stefan Żółkiewski, który nie potrafi zapanować nad pozbawionym morale wojskiem. Klęska polskiego wojska umożliwia Turkom dalsze działania wojenne – ich oddziały wkraczają na Ukrainę, a wojna trwa jeszcze rok. Kończy ją podpisanie traktatu pod Chocimiem, po trzytygodniowym oblężeniu polskiej twierdzy.
Walery Eljasz Radzikowski, Śmierć hetmana Stanisława Żółkiewskiego pod Cecorą
Fot. Wikimedia Commons / Maciej Szczepańczyk (Mathiasrex)
-
-
-
1627 Zamek w UjeździeNiedaleko Sandomierza powstaje olśniewająca przepychem rezydencja magnacka.
Krzysztof Ossoliński rozpoczyna budowę zamku Krzyżtopór. Zatrudnia włoskiego architekta Wawrzyńca Senesa i według jego projektu wznosi monumentalny, warowny pałac. Do czasu oddania do użytku pałacu w Wersalu, Krzyżtopór jest największą pod względem kubatury rezydencją europejską. Ossoliński, choć zalicza się do magnackiej elity, nie jest w stanie udźwignąć ciężaru inwestycji i umiera pogrążony w długach. Zamek zostaje ograbiony przez Szwedów w 1655 roku, a po zniszczeniu przez wojska rosyjskie w 1770 roku popada w ruinę.
Ruiny zamku Krzyżtopór w Ujeździe, Ujazd
Fot. Wikimedia Commons / Jakub Hałun (Jakubhal)
1618 Piotr Kochanowski przekłada TassaPowstaje tłumaczenie Jerozolimy wyzwolonej.
Piotr Kochanowski, bratanek poety Jana Kochanowskiego i wykształcony na uniwersytetach w Padwie i Królewcu literat, dokonuje polskiego przekładu włoskiego eposu Torquata Tassa. Goffred albo Jerozolima wyzwolona osadzony jest w czasach I krucjaty. Kochanowski, który służy jako sekretarz królewski do 1611 roku, poświęca się później pracy literackiej i tłumaczy też z włoskiego na polski Orlanda szalonego Ludovica Ariosta. Ten przekład zostaje w całości wydany dopiero w XX wieku.
-
-
-
1 lipca 1569 Unia lubelskaWielkie Księstwo Litewskie wiąże się z Królestwem Polskim trwałym węzłem.
Wcześniejsze unie Polski i Litwy miały charakter personalny – łączyły państwa pod berłem jednego monarchy, ale nie tworzyły stałego związku instytucji państwowych. Pomimo sprzeciwów litewskiej arystokracji, w 1569 roku Zygmuntowi Augustowi udaje się na sejmie w Lublinie doprowadzić do podpisania odpowiedniego aktu. Jakkolwiek unia przetrwała do końca XVIII wieku, jej postanowienia nie zapewniły harmonijnego rozwoju Rzeczypospolitej.
Jan Matejko, Unia Lubelska (1569), 1869
Fot. Wikimedia Commons / Maciej Szczepańczyk (Mathiasrex)
24 marca 1568 Polska flotaZygmunt August powołuje Komisję Morską.
Królewskie plany budowy polskiej potęgi na Morzu Bałtyckim przybierają nowe kształty dzięki utworzeniu specjalnej instytucji, której zadaniem jest kierowanie sprawami floty wojennej oraz powiększanie jej stanu. Marynarka wojenna Zygmunta Augusta składa się z okrętów, które są własnością najemnych kapitanów – kaprów – ale wykonują zadania w służbie państwowej. Na czele Komisji stają Kacper Geschkau i Jan Kostka, a bazą polskiej floty staje się Puck.
-
-
-
1556 Dworzanin polskiUkazuje się polski przekład słynnego dzieła Baltazara Castiglionego Il Cortegiano.
Autorem naśladowczego utworu jest Łukasz Górnicki, sekretarz Zygmunta Augusta. W uznaniu zasług otrzymał w 1561 roku tytuł szlachecki. Dzieło, ukształtowane jako dialog, w którym uczestniczą reprezentanci polskiej elity intelektualnej epoki, przedstawia cnoty i umiejętności idealnego dworzanina – wzorowego szlachcica. Jakkolwiek Górnicki skrócił tekst Castiglionego, to adaptacja jest wybitnym przykładem polskiego humanizmu XVI-wiecznego. Tłumacz poświęca też fragmenty utworu poprawnej i pięknej polszczyźnie.
Łukasz Górnicki, „Dworzanin polski”. Strona tytułowa
Fot. Wikimedia Commons / Andrzej Montezuma
1563 Biblia brzeskaDzięki mecenatowi Krzysztofa Radziwiłła ukazuje się protestancki przekład Biblii na polski.
Przekład oparto na oryginałach greckich i hebrajskich oraz na łacińskiej Wulgacie. Dzięki wysiłkowi tłumaczy i znacznemu wsparciu pieniężnemu Radziwiłłów i Oleśnickich polscy kalwini zyskali pełny przekład Pisma Świętego, przewyższający wcześniejsze, autorstwa Jana Nicza oraz Jana Seklucjana. Językowo i edytorsko Biblia brzeska była dziełem wysokiej klasy. Do dziś zachowało się kilkadziesiąt egzemplarzy oryginalnego wydania, które uniknęły celowego zniszczenia, zleconego przez syna fundatora, konwertowanego na katolicyzm Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła Sierotki.
-
-
-
1537 Postęp polonizacji mieszczaństwa krakowskiego
Zygmunt I Stary przenosi niemieckie nabożeństwa i kazania do kościoła św. Barbary.
Wzniesiony w XIV wieku nieduży, przycmentarny kościół pod wezwaniem św. Barbary przy placu Mariackim pod koniec lat 30. XVI wieku nie mieści już licznych wiernych, którzy chcą słuchać kazań po polsku. Król Zygmunt I postanawia więc, że kaznodzieje polskojęzyczni będą nauczać w kościele Mariackim, a niemieckojęzyczni słuchacze przeniosą się do mniejszej świątyni. W tym samym czasie polonizują się też niemieccy osadnicy w małopolskich oraz wielkopolskich miastach i wsiach.
1528 Pieniądz gorszy, pieniądz lepszyMikołaj Kopernik kończy prace nad traktatem ekonomicznym.
W rozprawie Monetae cudendae ratio słynny polski uczony, wykształcony na uniwersytetach w Padwie i Ferrarze, wykłada argumenty za unifikacją monetarną Prus i Korony oraz radzi, jak uchronić walutę przed stratą wartości. Niektóre z konkluzji tego dzieła przetrwały w ekonomii do dziś jako prawo Kopernika-Greshama. W tym samym czasie uczony z Torunia pracuje już nad swoją teorią heliocentryczną, której ostateczny wykład da w wydanym w 1543 roku dziele O obrotach sfer niebieskich.
Mikołaj Kopernik. Portret z Sali Mieszczańskiej w Ratuszu Staromiejskim w Toruniu, ok. 1580
Fot. Wikimedia Commons / ArtMechanic / www.frombork.art.pl/Ang10.htm
-
-
-
1543 Krótka rozprawa między trzema osobami
Mikołaj Rej publikuje w Krakowie swój słynny dialog.
Napisana jędrnym i żywym językiem potocznym Rozprawa porusza tematy polityczne i społeczne. Ironicznie przedstawia wady wszystkich klas społeczeństwa, piętnując je bez naiwnego moralizatorstwa. Rej, zwany ojcem literatury polskiej, zaczyna tym tekstem dojrzały etap swojej twórczości – wkrótce potem ogłasza drukiem Żywot Józefa i Wizerunek własny żywota człeka poczciwego.
1530 Narodziny ojca poezji polskiejW Sycynie przychodzi na świat Jan Kochanowski.
Urodzony w rodzinie ziemiańskiej, zdobywał wykształcenie w Akademii Krakowskiej, w Królewcu (z tego okresu zachowały się jego poetyckie pierwociny), potem w Padwie. W tym samym czasie aktywni są wybitni twórcy polskiej poezji łacińskiej – Jan Dantyszek i biskup Andrzej Krzycki – członkowie satyrycznego Towarzystwa Ożralców i Opilców na Wawelu, które skupiało artystyczną śmietankę dworu Zygmunta I Starego.
Aleksander Tadeusz Regulski, Jan Kochanowski, przed 1884
Fot. Wikimedia Commons / Maciej Szczepańczyk (Mathiasrex) / http://www.polona.pl/dlibra/doccontent2?id=6548&dirids=1
-
-
-
1525 Pierwszy hołd pruskiAlbrecht Hohenzollern zostaje lennikiem Zygmunta I Starego.
9 kwietnia polski monarcha i wielki mistrz krzyżacki podpisują traktat pokojowy, który kończy (okres) ponad 200 lat trudnego sąsiedztwa, znaczonego licznymi wojnami. Nazajutrz, podczas uroczystości na Rynku w Krakowie, Albrecht – siostrzeniec Zygmunta – uznaje władzę zwierzchnią polskiego króla i zrzeka się dotychczasowych przywilejów w zamian za godność senatora. Powstaje świeckie księstwo, w którym religią panującą jest luteranizm.
Jan Matejko, Hołd pruski, 1882
Fot. Wikimedia Commons / Poeticbent / www.pinakoteka.zascianek.pl
1523 Najstarsza kodyfikacja prawa polskiegoFormula processus przyjęta w Małopolsce.
Trzyletnie prace komisji kodyfikacyjnej, powołanej do życia na sejmie bydgoskim w 1520 roku, kończą się uchwaleniem jednolitego prawa procesowego. Ta regulacja postępowania przed sądem przyjmuje się stopniowo w całym kraju. Zmiany do niego miała wprowadzić słynna Korektura Taszyckiego z 1532 roku, która nie została przyjęta ze względu na zawarte w niej niekorzystne dla szlachty zmiany ustrojowe.
-
-
-
1533 Perła renesansu po tej stronie AlpMa miejsce konsekracja kaplicy Zygmuntowskiej.
Kaplica, dobudowana do katedry na Wawelu w Krakowie, jest przykładem renesansu florenckiego i owocem trudu wybitnych rzemieślników, zatrudnionych przez Zygmunta I Starego. Bogaty program artystyczny budowli, zrealizowany przez sprowadzonych z Włoch artystów, a także jej charakterystyczna złota kopuła, wsparta na ośmiobocznym bębnie, dają świadectwo smaku i bogactwa Jagiellonów w XVI wieku. Co więcej, jest ona dziełem oryginalnym, nie zaś kopią istniejącego we Włoszech pierwowzoru.
Kaplica Zygmuntowska na Wawelu, Kraków
Fot. Wikimedia Commons / Adam Kumiszcza (Akumiszcza)
1522 Żywot Ezopa FrygaBiernat z Lublina wydaje swoją wersję legendy o bajkopisarzu Ezopie.
Obszerny utwór, wydany w Krakowie w drukarni Wietora, Biernat napisał regularnym wierszem. Utrwalił w nim wiele przysłów funkcjonujących w renesansowej polszczyźnie, okraszając nimi błazeńską, groteskową fabułę, opiewającą karierę niewolnika-brzydali, który dzięki wrodzonej inteligencji i błyskotliwości zostaje mędrcem i nauczycielem. Biernat z Lublina był aktywny w Krakowie, gdzie napisał też modlitewnik pod tytułem Raj duszny, wydany w 1513 roku w oficynie Unglera.
-
Internetowy przewodnik edukacyjny, red. Mirosław Bańko, Magdalena Majdak, Maciej Czeszewski
Projekt wsparli finansowo:
Copyrights © 2011 Uniwersytet Warszawski | Projekt graficzny i wdrożenie: Q STUDIO
